Dr Mierzyńska: psychika ma rytm serca. Nowe wytyczne ESC łączą kardiologię i zdrowie psychiczne

– To pierwszy dokument na ten temat wydany przez ESC – podkreśla dr n. med. i n. o zdr. Anna Mierzyńska, psycholog kliniczny z Wojskowego Instytutu Medycznego – PIB. – Wiedza o zależnościach między zdrowiem psychicznym a układem sercowo-naczyniowym jest ugruntowana, ale do tej pory była rozproszona. Ten dokument porządkuje fakty, wskazuje czynniki ryzyka, proponuje narzędzia przesiewowe i konkretne kroki – od screeningu po interwencje.

Jak dodaje ekspertka, publikacja ma także wymiar praktyczny i kulturowy. – To obszar wciąż zaniedbywany – kosztem jakości życia pacjentów, skuteczności leczenia i rokowania. Fakt, że wytyczne powstały z udziałem kardiologów, psychiatrów, psychologów i… pacjentów, nadaje tematowi należytą powagę.

Psychokardiologiczny model opieki: zespół, nie solista

Nowością jest model opieki wielodyscyplinarnej. – Dokument proponuje stworzenie zespołu psychokardiologicznego. Obok kardiologów i specjalistów zdrowia psychicznego jest w nim miejsce m. in. dla pracownika socjalnego, pielęgniarki czy lekarza POZ – mówi dr Mierzyńska.

Wspólny mianownik? Opieka skoncentrowana na pacjencie, z jasno określonymi stopniami interwencji zależnie od nasilenia trudności. – Dążymy do tego, żeby pacjent miał realny dostęp do wsparcia psychicznego – od rozpoznania, przez leczenie szpitalne, po kontrolę – dodaje ekspertka.

Screening w dwóch pytaniach – prosto i wcześnie

Wytyczne rekomendują powszechne badania przesiewowe – „u każdego pacjenta, jak najwcześniej, a także przy wizytach kontrolnych i przy pogorszeniu stanu”.

Sedno to prostota: – Screening opiera się na dwóch pytaniach – o osiowe objawy depresji lub lęku. Dopiero pozytywny wynik prowadzi do pogłębionej oceny i ewentualnej diagnozy – wyjaśnia dr Mierzyńska.

Równie ważna jest powtarzalność: – Nie chodzi tylko o jednorazową ocenę, ale o jej ponawianie, by mierzyć skuteczność terapii i wychwytywać zmiany – dodaje.

Depresja, lęk, PTSD – najczęstsze współwystępowanie

Duży fragment wytycznych poświęcono depresji, zaburzeniom lękowym i zespołowi stresu pourazowego (PTSD). – PTSD jest, niestety, częsty w doświadczeniach naszych pacjentów – zaznacza ekspertka. Dokument opisuje wpływ na radzenie sobie z chorobą, przestrzeganie zaleceń, jakość życia i rokowanie.

Sześć zasad ACTIVE – alfabet psychokardiologii

ESC porządkuje praktykę w akronimie ACTIV:

• A – Acknowledge: „Dostrzegamy wagę problemu i dwukierunkowe związki psychiki z sercem”.
• C – Check: „Systematyczna ocena obecności kluczowych objawów”.
• T – Tools: „Używamy narzędzi zwalidowanych – o znanej czułości i swoistości”.
• I – Implement patient-centred care: „Wdrażamy zasady opieki dostosowane do osoby, jej potrzeb i kontekstu”.
• V – Venture: „Działamy na rzecz pacjentów – podnosimy świadomość i kompetencje zespołów medycznych”.
• E – Evaluate: „Oceniamy potrzeby dotyczące wsparcia i zmiany w stanie psychicznym pacjentów”

Dokument podkreśla praktyczność i cykliczność oceny.

– To sygnał: psychologia to nie „dodatek”, lecz warunek skutecznej kardiologii – komentuje dr Mierzyńska.

Od przesiewu do działania: algorytm krok po kroku

Wytyczne proponują algorytm postępowania: kto i kiedy wykonuje screening, jak przejść od dwóch pytań do konsultacji i interwencji (psychologicznych lub farmakologicznych). Interwencje są stopniowane:

psychoedukacja i tzw. „recepty społeczne” (wzmacnianie relacji), interwencje dotyczące stylu życia,

interwencje psychologiczne (np. oparte na dowodach metody pracy z lękiem/depresją).

Farmakoterapia z zasadami ostrożności

– Wytyczne dają praktyczne wskazówki: kiedy włączać leczenie przeciwdepresyjne, na jakie grupy leków uważać, jakich działań niepożądanych kardiologicznych dotyczy to szczególnie. Dotyka również tego, co kardiolog powinien wiedzieć, zwłaszcza przy ciężkich zaburzeniach psychicznych z kręgu psychoz – wyjaśnia ekspertka.

Szczególne populacje: seniorzy, kardioonkologia, płeć

Dokument opisuje szczególne sytuacje kliniczne, gdzie związek psychika–serce jest wyjątkowo silny:

osoby starsze, osoby w trudnej sytuacji społeczo-ekonomicznej,

pacjenci kardioonkologiczni („to grupa rosnąca w naszych poradniach”). Opisuje również zagadnienia dotyczące płci – zarówno w zdrowiu psychicznym, jak i kardiologicznym oraz „na ich styku”.

Perspektywa pacjenta i rodziny – nie tylko medycyna faktów

ESC akcentuje głos chorych. – Od kilku lat w kongresie aktywnie uczestniczy ESC Patient Forum. Leczenie jest dla pacjentów i o nich – dlatego w dokumencie znalazły się opisy przypadków i perspektywy pacjentów – mówi dr Mierzyńska.

Choroba serca to wydarzenie „ludzkie, nie tylko medyczne”. – Pacjenci na starcie zmagają się z niepewnością i lękiem. Pobyt w szpitalu bywa trudny i bolesny. Uważność zespołu na sposób radzenia sobie może istotnie wpłynąć na psychikę – a przez to na przebieg i efekty leczenia – podkreśla ekspertka.

Między wytycznymi a rzeczywistością: bariery wdrożenia

– Możliwy jest rozdźwięk między świetnym dokumentem a możliwościami jego wdrożenia – ostrzega dr Mierzyńska. – Kraje różnią się dostępnością psychologów i psychiatrów w kardiologii. W Polsce psychologów jest więcej niż kiedyś, ale ich obecność nadal nie odpowiada potrzebom.

Problemem jest także kształcenie. – Niewielka część psychologów jest formalnie przygotowana do pracy z pacjentami somatycznymi, szczególnie kardiologicznymi – zauważa ekspertka. – Ugruntowane kompetencje mają specjaliści psychologii klinicznej, szczególnie subspecjalizacji dotyczącej chorób somatycznych – to wąskie grono. Pacjent może mieć trudność, by znaleźć specjalistę rozumiejącego specyfikę zabiegów, hospitalizacji, ograniczeń wynikających z objawów choroby.

Wniosek? – Potrzebujemy inwestycji w szkolenie psychologów dla kardiologii – mówi dr Anna Mierzyńska.

Co z tego wynika dla praktyki? 6 kroków wdrożeniowych

Wprowadź screening dwu-pytaniowy (depresja/lęk) u każdego pacjenta – przy rozpoznaniu, kontroli i pogorszeniu.

Zbuduj lokalny zespół psychokardiologiczny (kardiolog, psycholog/psychiatra, pielęgniarka, pracownik socjalny).

Stosuj stopniowane interwencje: od psychoedukacji i „recept społecznych”, przez psychoterapię, po farmakoterapię z zasadami bezpieczeństwa sercowego.

Powtarzaj ocenę – monitoruj skuteczność leczenia tak samo jak kontroli ciśnień czy lipidów.

Uwzględnij rodzinę/opiekunów – informuj, wspieraj, kieruj do zasobów.

Szkol zespół – krótkie moduły o rozpoznawaniu objawów, lekach „wysokiego ryzyka” i ścieżkach kierowania.

„Pacjent nie jest obiektem – jest partnerem”

– To wyraźny sygnał ze strony środowiska kardiologicznego: pacjent jest partnerem, nie tylko obiektem leczenia – podsumowuje dr Mierzyńska. – Jeśli chcemy poprawić przeżycie i jakość życia, musimy tak samo poważnie traktować psychikę i serce. Ten dokument daje nam narzędzia, by zacząć od jutra.

Dr n. med. i n. o zdr. Anna Mierzyńska – psycholog kliniczny, Klinika Kardiochirurgii/Klinika Kardiologii i Chorób Wewnętrznych

Wojskowy Instytut Medyczny – Państwowy Instytut Badawczy