Są dalekosiężne skutki szczepień. 7 mało znanych faktów

Jeszcze niedawno o szczepieniach mówiło się głównie w kontekście dzieci. Dziś coraz większa jest świadomość, że przeciw niektórym chorobom warto zaszczepić się także w wieku dorosłym, szczególnie że nie tylko zmniejszają one ryzyko zachorowania i ciężkiego przebiegu choroby, przed którą chronią.

Co eksperci dziś mówią o szczepieniach?

1. Są szczególnie potrzebne osobom powyżej 60-65 lat

Dlaczego? Bo nasz układ odpornościowy się starzeje. Prof. Tomasz Targowski, geriatra, wyjaśnia to tak: – W naszej umiejętności bronienia się przed infekcjami odgrywają rolę zarówno elementy układu immunologicznego, jak elementy nieimmunologiczne, jak np. skóra, łzy, ślina, wydzielina oskrzelowa, która pozwala naszym płucom oczyszczać się. Wraz z wiekiem gorzej pracuje nabłonek śluzowo-rzęskowy, skóra staje się coraz cieńsza. Maleją nasze bariery immunologiczne, dlatego jesteśmy bardziej podatni na infekcje. Nasz układ odpornościowy ma mniejszą zdolność „uczenia się” reagowania na nowe patogeny chorobotwórcze. Jesteśmy bardziej wrażliwi na infekcje, chorujemy częściej i ciężej. To tzw. immunosenescencja, czyli starzenie się układu odpornościowego – mówi prof. Targowski.

2. Nowoczesne szczepionki są tak tworzone, żeby były skuteczne także u osób z osłabioną odpornością

Słabszy układ odpornościowy oznacza, że słabiej zareaguje również na szczepienie. Żeby wspomóc układ odpornościowy, nowe szczepionki są wyposażone w substancje wzmacniające, adiuwanty.

– Adiuwanty są po to, by układ odpornościowy lepiej rozpoznał antygeny, dzięki temu szczepionki zawierają ich mniej. Antygeny i adiuwanty w szczepionkach są różne, dlatego szczepionki różnią się skutecznością – mówi prof. Leszek Szenborn, kierownik Katedry i Kliniki Pediatrii i Chorób Infekcyjnych Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, zastępca Przewodniczącego Polskiego Towarzystwa Wakcynologii.

Jako przykład podaje nową szczepionkę przeciw półpaścowi, zawierającą rekombinowane białko, takie samo jak występuje w wirusie, oraz adiuwant. Dzięki temu mimo upływu lat od szczepienia i postępowi starzenia się organizmu, skuteczność szczepionki pozostaje wysoka (obecne badania pokazują, że skuteczność utrzymuje się powyżej 11 lat). – Pierwsza szczepionka przeciw półpaścowi zawierała żywe, osłabione wirusy. Była efektywna, ale jej skuteczność szybko spadała z wiekiem. Nowa szczepionka zawiera adiuwant i rekombinowane białko, co pozwala na używanie jej nawet u osób z obniżoną odpornością. Tak więc w Polsce od razu zaczęliśmy stosować najlepszą szczepionkę. Nowoczesne szczepionki są odpowiedzią współczesnej medycyny na nasze zmieniające się, wraz z wiekiem, potrzeby – mówi prof. Szenborn.

3. Nie ma osób „zbyt chorych” na szczepienie

Szczepienia są szczególnie ważne dla osób z osłabionym układem odpornościowym, z chorobami współistniejącymi. Przykład: osoba chorująca na nowotwór, jeśli zachoruje, często musi mieć przerwane leczenie onkologiczne, co ma wpływ na pogorszenie rokowania. W przypadku chorób sercowo-naczyniowych każda infekcja może zaostrzyć chorobę podstawową.

– Większość osób w Polsce po 60-65. roku życia ma nadciśnienie tętnicze, hipercholesterolemię, do tego dochodzi nadwaga i otyłość, zaburzenia metaboliczne, ok. 4 mln osób ma cukrzycę typu 2.

Każda infekcja, stan gorączkowy, przyspieszenie częstości rytmu serca może powodować ryzykowne zaostrzenie podstawowej choroby: metabolicznej, kardiologicznej, układu oddechowego, bardzo często może wymagać hospitalizacji, a hospitalizacja dla osób starszych jest bardzo ciężka. Oczywiście, ratujemy życie, ale każda hospitalizacja w przewlekłej chorobie to jest pogorszenie rokowania– zaznacza prof. Artur Mamcarz, kierownik III Kliniki Chorób Wewnętrznych i Kardiologii Wydziału Lekarskiego WUM.

Podczas infekcji rośnie też ryzyko polipragmazji, czyli nadmiernego przyjmowania leków, interakcji między nimi, ale także gorszego przyjmowania leków na chorobę przewlekłą, podstawową. – Pacjent mający zapalenie płuc może gorzej leczyć nadciśnienie, cholesterol, bo dla niego to nie będzie kluczowy problem. Dlatego często po infekcji dochodzi do zaostrzenia choroby podstawowej. Żeby temu zapobiec, ważne są szczepienia – zaznacza prof. Mamcarz.

4. Mimo że są kalendarze szczepień, to jednak dla każdej osoby kalendarz powinien być tworzony indywidualnie

Na stronach PZH (szczepienia.pzh.gov.pl), Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej i wielu towarzystw naukowych, są publikowane kalendarze szczepień dla osób dorosłych, dla seniorów oraz osób z chorobami współistniejącymi. – Te kalendarze to bardzo dobra podpowiedź, jednak najlepiej, jeśli każdy pacjent wraz z lekarzem opracuje indywidualny kalendarz szczepień. Dla osób powyżej 65. roku życia najczęściej polecane są szczepionki przeciw grypie, COVID-19, półpaścowi, pneumokokom, RSV. Warto pamiętać, że u osób starszych RSV może wywoływać ciężkie zakażenia dróg oddechowych. Badania wykonane w Stanach pokazują, że liczba hospitalizacji u seniorów z powodu RSV jest taka jak u małych dzieci – zaznacza prof. Targowski.

– Dzięki rozwojowi i upowszechnieniu diagnostyki dopiero teraz wiemy, jakim problemem u osób starszych są zakażenia RSV; w sumie nawet większym niż dla dzieci, ponieważ dzieci chorują ciężko w 1-2. roku życia a dorośli przez całą starość aż do końca życia – dodaje prof. Szenborn.

Warto też pamiętać o innych szczepieniach przypominających, np. przeciw krztuścowi, tężcowi błonicy (skuteczność szczepienia wygasa po ok. 10 latach).

5. Szczepić można się w gabinecie POZ i w aptece, choć nie w każdej

Obecnie można zaszczepić się nie tylko w gabinecie lekarza, ale także w jednym z ok. 1600 aptecznych punktów szczepień, czyli w ok. 10 proc. aptek w Polsce. Szczepienie jest wykonywane bezpłatnie na podstawie recepty od lekarza lub recepty farmaceutycznej. – Receptę farmaceutyczną na produkt immunologiczny, jakim jest szczepionka, może wystawić tylko ten farmaceuta, który zaszczepi pacjenta. To znaczy: farmaceuta wystawia receptę, kwalifikuje pacjenta do szczepienia, podaje szczepienie i wprowadza informację do systemu, do e-karty szczepień. To bardzo duża zmiana systemowa; moim zdaniem, będzie ona miało bardzo duży wpływ na wyszczepialność. Jesteśmy krajem, który obecnie refunduje podanie 11 szczepień w aptece dla wszystkich osób powyżej 18. roku życia – mówi dr Mikołaj Konstanty, wiceprezes Naczelnej Izby Aptekarskiej.

6. Niektóre szczepienia mogą też chronić przed demencją, udarem mózgu

Nie ma badań klinicznych, które to potwierdzają, ale są pewne przesłanki pozwalające sądzić, że osoby, które szczepią się, zmniejszają ryzyko demencji.

– Dzięki temu, że dysponujemy coraz większą ilością danych medycznych, możemy zwrócić uwagę na pewne rzeczy, o których nie myślano przy konstruowaniu szczepionki. W Stanach Zjednoczonych zaobserwowano, że w grupie osób, która nie była zaszczepiona przeciw półpaścowi, częściej ujawniała się demencja jako problem kliniczny. Oczywiście, musimy to wziąć pod lupę, udowodnić w bardziej precyzyjnych badaniach klinicznych. Warto jednak zwrócić, że jest znany możliwy związek przyczynowy.

Wirus ospy wietrznej i półpaśca ma zdolność wywoływania zapalenia naczyń krwionośnych: dużych i małych w układzie nerwowym; dlatego może być przyczyną udarów. Choć oczywiście, musimy pamiętać, że przyczyny udarów są złożone i na ich występowanie mają wpływ inne czynniki to zakażeniom łatwiej zapobiec niż przewlekle leczyć nadciśnienie – zaznacza prof. Szenborn.

Zmniejszenie ryzyka zawału serca czy udaru mózgu u osób, które się szczepią, potwierdza prof. Leszek Targowski: – Badania pokazują, że ryzyko zespołu otępiennego maleje o 30 proc. u pacjentów, którzy regularnie się szczepią. Pamiętajmy, że wirusy to organizmy, które „buszują” po całym organizmie, dlatego choroby mają różną manifestację kliniczną, różne narządy mogą być zajęte: płuca, serce, stawy czy układ nerwowy. Dlatego szczepienia mają dalekosiężne skutki, chronią nie tylko przed chorobą i zmniejszają ciężkość jej przebiegu, ale też mogą zmniejszać ryzyko zawału serca i udaru mózgu – tłumaczy prof. Targowski.

7. Coraz więcej szczepionek jest refundowanych i bezpłatnych

Bezpłatne są wszystkie szczepionki dla dzieci z twz. obowiązkowego kalendarza szczepień, a także szczepionki przeciw HPV i grypie (do 18 lat). Refundowana jest szczepionka przeciw grypie (18-65 lat) oraz przeciw RSV (powyżej 60 lat). Bezpłatne (na liście S, dla osób powyżej 65 lat) są szczepionki przeciw: grypie, półpaścowi (dla osób z chorobami współistniejącymi), pneumokokom (dla osób z chorobami współistniejącymi), RSV, COVID-19.