Nowotwory ginekologiczne – jak się chronić? Profilaktyka i badania, które ratują życie

Rak endometrium, szyjki macicy i jajnika to trzy najczęściej występujące nowotwory ginekologiczne w Polsce. Według Krajowego Rejestru Nowotworów rak endometrium jest obecnie najczęściej diagnozowanym nowotworem narządu rodnego, a rak jajnika – jednym z najtrudniejszych do wczesnego rozpoznania, z powodu braku charakterystycznych objawów. Rak szyjki macicy, dzięki programom profilaktycznym i szczepieniom przeciw HPV, jest chorobą, której można skutecznie zapobiegać, jednak wciąż zbyt wiele Polek nie korzysta z dostępnych badań przesiewowych.

Profilaktyka raka szyjki macicy

Rak szyjki macicy rozwija się na podłożu przewlekłego zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Najważniejsze działania profilaktyczne to:

Szczepienia przeciw HPV – zalecane dziewczętom i chłopcom od 9. roku życia, a także dorosłym do 45. roku życia, zanim dojdzie do kontaktu z wirusem. Szczepienia znacznie zmniejszają ryzyko rozwoju zmian przednowotworowych i raka szyjki macicy.

Cytologia – proste i bezbolesne badanie, które pozwala wykryć nieprawidłowe komórki nabłonka szyjki macicy. Zaleca się wykonywanie go co 3 lata u kobiet w wieku 25–59 lat w ramach programu NFZ, a u kobiet z grup ryzyka – częściej.

Testy HPV DNA – coraz częściej stosowane jako uzupełnienie cytologii. Umożliwiają wykrycie obecności wirusa HPV odpowiedzialnego za zmiany nowotworowe.

Profilaktyka raka endometrium

Rak trzonu macicy (endometrium) jest najczęściej diagnozowanym nowotworem ginekologicznym w Polsce.

– To jest epidemia, ponieważ wzrasta liczba zachorowań. 7 tysięcy – takie są przewidywania – to jest naprawdę bardzo dużo. To jedyny nowotwór ginekologiczny, którego liczba zachorowań rośnie i podwaja się. W niedługiej przyszłości ma być nawet 9 tysięcy zachorowań – według przewidywań GCO. Oczywiście, nie tak dużo, co raków piersi, ale jeżeli my nie zrobimy czegoś, nie zmienimy stylu życia, nie zmniejszymy epidemii otyłości na świecie, na pewno tych raków będzie coraz więcej – podkreśla dr n. med. Anna Dańska – Bidzińska z Oddziału Ginekologii Onkologicznej Szpitala Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

Do czynników ryzyka należą m.in. otyłość, cukrzyca, nadciśnienie, brak ciąż i późna menopauza.

Objawy, na które należy zwrócić uwagę:

• krwawienia i plamienia po menopauzie,
• nieregularne cykle miesiączkowe,
• obfite miesiączki u kobiet przed menopauzą.

Profilaktyka obejmuje kontrolę masy ciała, leczenie zaburzeń hormonalnych oraz regularne wizyty u ginekologa. W razie niepokojących objawów wykonuje się USG transwaginalne oraz biopsję endometrium.

– W raku trzonu macicy trudno jest mówić o profilaktyce. Nie ma badań screeningowych, bo żadne badania, wcześniej prowadzone, nie wykazały, żeby regularne USG pozwoliło na wczesne wykrycie. To się nie sprawdziło. Nie jest też tak, jak w raku szyjki, gdzie mamy fantastyczne narzędzie w postaci cytologii. Natomiast, jeżeli pacjentka chodzi regularnie do ginekologa – wystarczy raz w roku, najlepiej do tego samego, który ją zna – można obserwować, co się dzieje z endometrium – mówi dr n. med. Anna Dańska-Bidzińska. – Jeżeli ginekolog bada pacjentkę, kiedy ona przestaje miesiączkować, rozpoczyna się menopauza, widzi, czy endometrium się zmienia. Typowe dla menopauzy powinno być cienkie, równe, jednorodne, regularne. Jeśli ono nagle zaczyna się poszerzać, robi się bardziej niejednorodne, lekarz widzi, że coś może się dziać.

Profilaktyka raka jajnika

Rak jajnika jest szczególnie niebezpieczny, ponieważ długo rozwija się bezobjawowo. Wczesne symptomy, takie jak wzdęcia, uczucie pełności po posiłku, ból brzucha czy częstsze oddawanie moczu, są często mylone z dolegliwościami przewodu pokarmowego.

Nie istnieje skuteczny program badań przesiewowych w kierunku raka jajnika. Kluczową rolę odgrywa więc czujność onkologiczna. Zaleca się:

• regularne wizyty u ginekologa,
• USG transwaginalne u kobiet z grup ryzyka,
• badania genetyczne (BRCA1, BRCA2) u kobiet z obciążonym wywiadem rodzinnym – ich nosicielkom można zaproponować specjalne programy profilaktyczne, a w niektórych przypadkach także profilaktyczne zabiegi chirurgiczne.

– Rak jajnika bywa mylony z problemami gastrycznymi, ponieważ jego objawy, zwłaszcza we wczesnym stadium, są niespecyficzne i łatwe do zlekceważenia. Dlatego tak ważna jest czujność – zarówno pacjentek, jak i lekarzy – podkreśla dr hab. n. med. Paweł Derlatka, kierownik Kliniki Ginekologii Onkologicznej Narodowego Instytutu Onkologii. – Każda niepokojąca zmiana powinna być natychmiast konsultowana. Warto zaufać swojej intuicji, obserwować nasze ciało i nie odkładać wizyty u specjalisty na później.

Jakie badania wykonywać regularnie?

Cytologia szyjki macicy – od 25. roku życia, co 3 lata (lub częściej w razie wskazań).

Test HPV DNA – jako uzupełnienie cytologii, szczególnie po 30. roku życia.

USG ginekologiczne transwaginalne – zalecane raz w roku, umożliwia ocenę endometrium i jajników.

Badania genetyczne – u kobiet z rodzinnym występowaniem raka piersi lub jajnika.

Regularna konsultacja ginekologiczna – minimum raz w roku, nawet przy braku objawów.

Dlaczego profilaktyka jest tak ważna?

Wczesne wykrycie zmian przednowotworowych lub wczesnego stadium raka daje największe szanse na skuteczne leczenie. W przypadku raka szyjki macicy pięcioletnie przeżycia w I stadium choroby sięgają nawet 90 proc. Tymczasem w raku jajnika, diagnozowanym zwykle późno, wynoszą około 30 proc.

Systematyczne badania pozwalają nie tylko chronić zdrowie, ale także znacznie poprawiają rokowania i jakość życia pacjentek.