Aktywność fizyczna wspomaga chemioterapię. „Wdrażamy to od lat w Narodowym Instytucie Onkologii”

Najnowsze badania kanadyjskich naukowców dowodzą, że wdrożenie ćwiczeń aerobowych podczas chemioterapii wspiera proces leczenia i zmniejsza ryzyko powikłań. Doniesienia te pojawiają się w tygodniu, kiedy Zakład Rehabilitacji Narodowego Instytutu Onkologii świętuje swoje 40-lecie. Pierwsza w Polsce i jedna z największych tego typu jednostek w Europie, sprawiła, że w opiece nad pacjentami przed, w trakcie i po leczeniu, zaszła prawdziwa rewolucja.

Narodziny rehabilitacji onkologicznej w Polsce

Rehabilitacja onkologiczna w Polsce przeszła w ciągu ostatnich 40 lat znaczącą transformację. Przekształciła się z marginalnej praktyki w integralną część kompleksowej opieki nad pacjentem onkologicznym. Dziś fizjoterapia jest dostępna na różnych etapach leczenia nowotworowego – od fazy przedoperacyjnej, przez okres intensywnej terapii aż po fazę remisji czy opiekę paliatywną. Włączenie fizjoterapeutów w multidyscyplinarny zespół onkologiczny pozwala na bardziej kompleksowe i całościowe spojrzenie na potrzeby pacjenta.

40 lat temu sytuacja pacjentów z nowotworami wyglądała zupełnie inaczej niż dzisiaj. Brakowało wiedzy na temat rehabilitacji onkologicznej, a osoby po mastektomii, operacjach w rejonie głowy i szyi czy innych zabiegach chirurgicznych, często pozostawione były same sobie. Wiele z nich cierpiało na poważne obrzęki limfatyczne, problemy z poruszaniem się, a także musiało zmagać się z bólem i obciążeniem psychicznymi. Zdarzało się, że pacjentki po operacji piersi, które doświadczały ciężkich obrzęków limfatycznych, musiały przechodzić kolejne, skomplikowane operacje, a nawet amputacje kończyn, ponieważ brakowało systemowych rozwiązań rehabilitacyjnych.

Z tym wyzwaniem postanowili zmierzyć się specjaliści ówczesnego Centrum Onkologii, dziś Narodowego Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowego Instytutu Badawczego (NIO-PIB), powołując w 1984 roku Zakład Rehabilitacji. Była to pierwsza w Polsce placówka rehabilitacji onkologicznej oraz jedna z pierwszych jednostek Instytutu uruchomionych w nowej siedzibie na Ursynowie – bardzo nowoczesna, jedna z największych w Europie, zaprojektowana jako integralny element kompleksowej opieki onkologicznej w ramach modelu coprehensive cancer center. Siłą napędową tych działań i zarazem pierwszą Kierownik Zakładu była dr Krystyna Mika – osoba o niezwykłej energii, pracowitości, zaangażowaniu i talencie organizacyjnym.

Nieznane wtedy w Polsce standardy opieki

Zarys koncepcji kompleksowego wsparcia kobiet po mastektomii dotarł do Polski ze Stanów Zjednoczonych już nieco wcześniej. W 1965 roku dr Andrzej Kułakowski – dziś szanowany profesor, powszechnie uważany za nestora polskiej onkologii – wyjechał do Rosswell Park Memorial Institute, gdzie miał okazję przyjrzeć się nie tylko nowoczesnym metodom chirurgicznym, ale też, zupełnie nieznanym wtedy w Polsce, standardom opieki onkologicznej. Szczególnie zainteresował się programem American Cancer Society o nazwie „Reach to Recovery” skoncentrowanym wokół rehabilitacji chorych na raka piersi. Program ten stał się później punktem odniesienia dla pierwszych tego typu działań w Polsce. Implementacja rehabilitacji, jako istotnego elementu nowoczesnego leczenia chorych na nowotwory piersi, odbywała się na mocy umowy polsko-amerykańskiej.

– Przed przyjściem Krystyny Miki w Klinice Chirurgii Onkologicznej masaże pacjentkom po mastektomii, które miały zapobiegać obrzękom limfatycznym, wykonywały w wolnych chwilach pielęgniarki, ale było to dramatycznie niewystarczające. Zdarzało się, że chorym z ciężkimi obrzękami można było pomóc jedynie przez amputację kończyny. Jakość życia pacjentek po radykalnym leczeniu była bardzo niezadawalająca. O wsparciu psychologicznym nikt nawet nie słyszał – wspomina prof. Andrzej Kułakowski.

Pierwsza oficjalna komórka rehabilitacji powołana w 1972 stanowiła zaledwie pierwszy krok do wprowadzenia rehabilitacji do kompleksowej opieki. W początkowych latach nie było nawet wydzielonej przestrzeni, w której można by było ćwiczyć i rozmawiać – rehabilitacja odbywała się na korytarzu lub w salach chorych, później dopiero zorganizowano niewielki pokoik.

40 lat – osiągnięcia i wyzwania

Od 1984 roku Zakład Rehabilitacji przeszedł długą drogę, stając się nowoczesną placówką oferującą kompleksową rehabilitację pacjentom z nowotworami o różnym umiejscowieniu. Dziś Zakład zatrudnia wysoce wykwalifikowany zespół specjalistów, w skład którego wchodzi 31 fizjoterapeutów, logopeda, terapeuta zajęciowy oraz dwóch lekarzy rehabilitacji medycznej. W 2021 roku Zakład przyjął prawie 9 tysięcy pacjentów, wykonując ponad 225 tysięcy zabiegów. Oferuje szeroki zakres usług rehabilitacyjnych, w tym drenaż limfatyczny, terapię manualną, trening medyczny, a także nowoczesne techniki biofeedbacku i kinesiotapingu. Dzięki nowoczesnym rozwiązaniom pacjenci zmagający się z różnymi typami nowotworów mają dostęp do opieki na najwyższym poziomie.

Przez lata nieustannego rozwoju udało się opracować model rehabilitacji onkologicznej, który stanowi wzór dla innych ośrodków w Polsce. Zakład Rehabilitacji jest dziś jednym z sześciu wiodących ośrodków leczenia obrzęków limfatycznych w Polsce. Jego działalność to nie tylko fizyczna rehabilitacja, ale także wsparcie psychologiczne, dzięki współpracy z Zakładem Psychoonkologii. Pacjenci Zakładu ‚’„”„”„”‚’mogą także korzystać z hydroterapii czyli rehabilitacji wodnej, rzadko spotykanej w innych placówkach w Warszawie. – Jednym z kluczowych osiągnięć Zakładu jest wprowadzenie programu kompleksowego leczenia obrzęków limfatycznych oraz rehabilitacji pacjentów po operacjach w rejonie głowy, szyi, a także po operacjach ginekologicznych i proktologicznych. Zakład opracował również programy rehabilitacji pacjentów ze stomią oraz po operacjach w obrębie miednicy, gdzie stosowane są nowoczesne techniki biofeedbacku – wymienia dr Hanna Tchórzewska-Korba, która od 1999 roku z wielkim zaangażowaniem kieruje zakładem.

Zakład Rehabilitacji nie tylko leczy, ale także edukuje – pracownicy prowadzą liczne szkolenia dla lekarzy, pielęgniarek, fizjoterapeutów i psychologów. To wszystko składa się na kompleksową opiekę, dzięki której pacjenci mogą wrócić do pełni życia po trudnych doświadczeniach związanych z leczeniem onkologicznym.

Jubileuszowa konferencja

Czterdzieści lat działalności Zakładu Rehabilitacji to historia nieustającego rozwoju i wsparcia, które zmienia życie tysięcy pacjentów onkologicznych. W dniach 25 i 26 października w Centrum Edukacyjno-Konferencyjnym przy Narodowym Instytucie Onkologii odbędzie się uroczysta konferencja z okazji 40-lecia Zakładu Rehabilitacji.

– Obchody jubileuszu Zakładu Rehabilitacji to okazja nie tylko do refleksji nad jego historią i osiągnięciami, ale też nad kondycją rehabilitacji onkologicznej w Polsce i jej miejscem w koordynowanej opiece onkologicznej, najnowszymi możliwościami, potrzebami i wyzwaniami. W dobie nowoczesnej medycyny onkologicznej coraz większe znaczenie ma prehabilitacja – przygotowanie pacjenta do leczenia poprzez wcześniejszą rehabilitację, co ma na celu zmniejszenie powikłań i przyspieszenie powrotu do zdrowia. To obszar, w którym Zakład widzi ogromny potencjał – podkreśla dr Tchórzewska-Korba.

Dzięki pionierskim inicjatywom, zaangażowaniu zespołu oraz nowoczesnym metodom leczenia, pacjenci onkologiczny mogą liczyć na profesjonalną opiekę, która pomaga im nie tylko wracać do zdrowia fizycznego, ale także odzyskiwać nadzieję i poczucie kontroli nad swoim życiem.