Leczenie nowotworów skóry, nowy lek daje nadzieję. „Pacjenci są pozbawieni opcji terapeutycznych”

W Narodowym Instytucie Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie dobiega końca kluczowy etap niekomercyjnego badania klinicznego AGENONMELA, prowadzonego od 2020 r. Jego celem była ocena skuteczności i bezpieczeństwa immunoterapii balstilimabem u chorych z zaawansowanymi i rzadkimi nowotworami skóry innymi niż czerniak (NMSC) – informuje Agencja Badań Medycznych.

Jak wyjaśnia ABM, projekt, realizowany pod kierownictwem prof. dr hab. n. med. Iwony Ługowskiej, stanowi przełom w dostępie pacjentów do nowoczesnych terapii, szczególnie w populacji starszej, często obciążonej chorobami współistniejącymi, dla której możliwości leczenia są ograniczone.

– AGENONMELA to przykład, że dzięki determinacji zespołu badawczego, wsparciu Agencji Badań Medycznych i współpracy z partnerami prywatnymi możliwe jest prowadzenie pionierskich badań w grupach pacjentów, które wcześniej pozostawały bez realnych opcji terapeutycznych – mówi prof. Iwona Ługowska.

Wyzwanie terapeutyczne: choroby rzadkie i pacjenci w wieku podeszłym

Zaawansowane niemelanocytowe nowotwory skóry to choroby o trudnym, a niektóre z nich często agresywnym przebiegu. Najczęściej rozwijają się u osób w wieku podeszłym – w AGENONMELA mediana wieku pacjentów wynosiła 70 lat. W tej grupie chorych dodatkowym wyzwaniem są choroby współistniejące, które ograniczają możliwość stosowania chemioterapii w dawkach terapeutycznych. NMSC lokalizują się głównie w obrębie głowy, szyi i tułowia. Zaawansowane zmiany mogą powodować rozległe owrzodzenia, destrukcję tkanek, ból, krwawienia, a także istotne problemy estetyczne, które prowadzą do izolacji społecznej.

W Polsce rozpoznaje się 80–100 przypadków rocznie zaawansowanych, nieoperacyjnych NMSC – liczba zbyt mała, by zainteresowały się nimi firmy farmaceutyczne, ale wystarczająco duża, by wymagała realnych działań w systemie ochrony zdrowia.

AGENONMELA – badanie z misją

Badanie AGENONMELA to akademickie badanie fazy II, w której oceniano skuteczność balstilimabu – przeciwciała monoklonalnego anty-PD-1 (AGEN2034) – u pacjentów z rozsianymi i nieoperacyjnymi NMSC, dla których nie istniały skuteczne alternatywy leczenia. Balstilimab podawano dożylnie co dwa tygodnie w dawce 3 mg/kg masy ciała – maksymalnie przez dwa lata lub do progresji choroby albo wystąpienia poważnej toksyczności.

Badanie objęło również szeroki komponent translacyjny, obejmujący ocenę jakości życia chorych poddanych leczeniu, analizę immunofenotypu guzów, profilowanie cytokin w surowicy, analizę mikrobiomu, a także zastosowanie mikroskopii konfokalnej (RCM) i wideodermatoskopii do nieinwazyjnej oceny zmian podczas immunoterapii.

Projekt został opracowany w 2019 r. i uzyskał finansowanie Agencji Badań Medycznych jako jedno z pierwszych akademickich badań klinicznych w Polsce w obszarze onkologii. Współpraca z amerykańską firma biotechnologiczna Agenus, która zapewniła lek bezpłatnie, umożliwiła realizację badania w modelu publiczno-prywatnym. Rekrutacja pierwszego pacjenta rozpoczęła się w lipcu 2021 r. W trakcie realizacji pojawił się program lekowy dla chorych na SCC z cemiplimabem, co spowolniło rekrutację chorych, ale ostatecznie terapią objęto 32 pacjentów.

Korzyści kliniczne i bezpieczeństwo

Wstępne wyniki wskazują, że balstilimab jest skuteczny i dobrze tolerowany, nawet w grupie pacjentów w podeszłym wieku. W raku podstawnokomórkowym (BCC) uzyskano kontrolę choroby w 87 proc. przypadków. Poważne działania niepożądane (stopnia ≥3) wystąpiły jedynie u 9 proc. chorych i łącznie w całej grupie badanej leczenie przerwano u 6 pacjentów z powodu toksyczności. Zdecydowanie większość chorych ukończyła terapię zgodnie z protokołem, czyli po 2 latach terapii i obecnie jest w obserwacji. Obserwowano również spektakularne odpowiedzi kliniczne – na przykład u pacjenta z zespołem Muir-Torre, u którego immunoterapia spowodowała znaczną regresję guza. Takie przypadki mają wyjątkową wartość w chorobach rzadkich, gdzie dane z badań klinicznych są ograniczone.

Jednym z najbardziej innowacyjnych elementów projektu była mikroskopia konfokalna (RCM). Ta technika pozwala na szczegółową obserwację mikrośrodowiska guza – w tym nacieków zapalnych, unaczynienia oraz zmian stromalnych – co może mieć istotne znaczenie dla oceny odpowiedzi na immunoterapię w czasie rzeczywistym, bez potrzeby wykonywania biopsji, oraz wykazuje wysoką zgodność z wynikami histopatologicznymi – to wykazał zespół pod kierownictwem dr Moniki Słowińskiej. W badaniach biomarkerów: sPD-L1 (B7-H1), IL-6, TNF-α, CXCL8 (IL-8), CXCL10, IFN-γ, and IL-1β. wstępnie potwierdzono, że niskie stężenie IL-8 w surowicy może być związane z lepszą odpowiedzią na leczenie, a CXCL10 może stanowić dodatkowy marker skuteczności, a co ciekawe inne parametry nie miał znaczenia klinicznego.

Jakie znaczenie ma to badanie?

Jak podkreśla ABM, wyniki AGENONMELA prezentowano na prestiżowych konferencjach, takich jak World Congress on Cancers of the Skin, ESMO Sarcoma & Rare Cancers Congress oraz European Association of Dermato-Oncology (EADO). Projekt zdobył wyróżnienie na Warszawskiej Konferencji Onkologicznej. Obecność polskiego badania w tak prestiżowych miejscach pokazuje, że możemy konkurować z ośrodkami międzynarodowymi także w niszowych, ale niezwykle ważnych obszarach onkologii.

AGENONMELA pokazuje, jak badania akademickie mogą wypełniać lukę tam, gdzie brakuje zainteresowania przemysłu farmaceutycznego. Wyniki mogą stanowić podstawę do składania wniosków o Ratunkowy Dostęp do Technologii Lekowych (RDTL), a w przyszłości – do rozszerzenia programów lekowych o kolejne wskazania. Projekt udowodnił też, że immunoterapia może być bezpieczna i skuteczna u pacjentów w wieku podeszłym, co jest niezwykle ważne w kontekście starzenia się społeczeństwa.

Końcowe wyniki zostaną zaprezentowane na ESMO 2025 w Berlinie i podczas Marie Skłodowska-Curie Symposium w Warszawie organizowanego wspólnie przez Roswell Park i innych partnerów z USA oraz Europy Centralno-Wschodniej. Trwają także analizy AI obrazów z materiału biologicznego i danych obrazowych, które mogą przynieść kolejne przełomowe wnioski dotyczące personalizacji leczenia oraz rozwijania algorytmów sztucznej inteligencji. Badanie wyznacza kierunek dla przyszłych projektów łączących onkologię, dermatologię, biotechnologię i medycynę translacyjną – w Polsce i na świecie.