Zespół Alagille’a jest efektem mutacji genetycznej w genie JAG1 lub NOTCH2. Objawy bardzo często pojawiają się już w pierwszych miesiącach życia dziecka – zwykle w postaci przedłużającej się, nasilonej żółtaczki. Mutacja genetyczna powoduje zaburzenia w różnych narządach organizmu, najczęściej w wątrobie i drogach żółciowych. Przewody żółciowe mogą być zwężone, źle wykształcone, dlatego dochodzi do zaburzeń odpływu żółci, czyli cholestazy wewnątrzwątrobowej. Objawy zespołu Alagille’a mogą również dotyczyć innych narządów.
Częstość występowania wynosi ok. 1 na 30-70 tys. urodzonych dzieci, tak więc szacuje się, że rocznie w Polsce rodzi się ok. 3-8 dzieci z zespołem Alagille’a.
Wątroba, serce, nerki, kręgosłup, oczy
Zespół Alagille’a jest chorobą wielonarządową. Zwykle pierwszym objawem jest cholestaza wewnątrzwątrobowa, czyli zastój wytwarzanej przez wątrobę żółci. Dziecko ma nasiloną żółtaczkę, często pojawia się uporczywe i bardzo dotkliwe swędzenie skóry, powiększenie wątroby, zażółcenie powłok skórnych. Powstają żółtaki, czyli grudkowe zmiany skórne, które są spowodowane odkładaniem się cholesterolu: najczęściej są widoczne w okolicy powiek.
U wielu pacjentów problemy z wątrobą nasilają się w okresie wczesnego dzieciństwa. Silny świąd skóry (tzw. świąd cholestatyczny, będący następstwem cholestazy wewnątrzwątrobowej) występuje aż u 3 na 4 chorych. Dzieci nie mogą spać, uporczywie się drapią, szczególnie w nocy, co powoduje powstawanie na skórze zadrapań, ran, blizn.
Cholestaza w przebiegu zespołu Alagille’a może prowadzić do postępującego włóknienia wątroby oraz jej marskości. Nawet u 20-30 proc. pacjentów konieczne jest przeszczepienie tego narządu już w dzieciństwie – powodem może być bardzo uporczywy świąd, niepoddający się leczeniu. W ciągu całego życia ponad połowa pacjentów będzie musiała mieć wykonaną transplantację wątroby. Rzadkim, ale bardzo poważnym powikłaniem choroby, jest rak wątrobowokomórkowy.
Zespół Alagille’a może obejmować też inne narządy: u ponad 90 proc. pacjentów występują problemy sercowo-naczyniowe. U niektórych są to złożone wady serca, m.in. wady zastawkowe, zwężenie obwodowych gałęzi tętnic płucnych, tetralogia Fallota. Mogą występować wady kręgosłupa (m.in. kręgi motyle, czyli rozszczepienie pojedynczego kręgu, zwykle na wysokości odcinka piersiowego kręgosłupa), wady nerek oraz wady wzroku. Osoby z zespołem Alagille’a często mają charakterystyczny wygląd twarzy: wypukłe czoło, głęboko osadzone oczy, szeroki rozstaw oczu, szeroką nasadę nosa, mały, szpiczasty podbródek.
Występowanie objawów i stopień ich nasilenia, od którego zależy rokowanie w zespole Alagille’a, są bardzo zróżnicowane u poszczególnych chorych, nawet w tej samej rodzinie.
Diagnostyka zespołu Alagille’a: objawy, badania obrazowe, badanie genetyczne
W większości przypadków rozpoznanie zespołu Alagille’a jest stawiane w dzieciństwie, często już w okresie niemowlęcym. W pierwszych miesiącach życia dziecka trudno jednak odróżnić zespół Alagille’a od innych cholestaz, dlatego niezbędna jest diagnostyka różnicowa.
Konieczne jest wykonanie badań, takich jak: echo serca, badania krwi, RTG klatki piersiowej, badanie gałki ocznej. Do postawienia diagnozy kluczowa jest obecność co najmniej trzech głównych cech klinicznych, spośród takich jak:
- wady wątroby (cholestaza),
- wady serca,
- wady szkieletowe,
- wady wzroku,
- charakterystyczne cechy twarzy.
W celu potwierdzenia rozpoznania zespołu Alagille’a powinno zostać wykonane badanie genetyczne.
Nowe możliwości leczenia świądu w zespole Alagille’a
Dotychczas postępowanie terapeutyczne w zespole Alagille’a opierało się na opiece wspomagającej, takiej jak: wsparcie żywieniowe, zapobieganie niedoborom witamin oraz leczenie objawów pozawątrobowych, w tym świądu. W leczeniu świądu zastosowanie mają leki, m.in. kwas ursodeoksycholowy (UDCA), rifampicyna czy cholestyramina, jednak w wielu przypadkach u pacjentów z zespołem Alagille’a nie przynoszą one satysfakcjonujących rezultatów.
W niektórych sytuacjach możliwe jest leczenie chirurgiczne, polegające na odprowadzeniu żółci – wewnętrznym lub zewnętrznym (wyłonienie stomii). Gdy doszło do marskości lub niewydolności wątroby, pozostaje już jedynie transplantacja wątroby.
W ostatnim czasie pojawiły się nowe możliwości terapeutyczne w leczeniu uporczywego świądu w przebiegu zespołu Alagille’a. Są to inhibitory transportera kwasów żółciowych w jelicie krętym (ang. ileal bile acid transporter, IBAT). Blokują one mechanizm, który odpowiada za ponowne wchłanianie kwasów żółciowych z jelit do krwi i wątroby. Ułatwia to usuwanie kwasów żółciowych z organizmu wraz z kałem i zmniejsza ich poziom we krwi, łagodząc objawy świądu cholestatycznego. Leki te nie są jeszcze powszechnie dostępne dla pacjentów w Polsce.