Zdrowie psychiczne zostało uznane za fundamentalne dobro osobiste człowieka, a ochrona praw pacjentów psychiatrycznych – za obowiązek państwa. Mimo to wciąż pojawiają się sygnały o naruszeniach: ograniczaniu dostępu do informacji, niewłaściwym stosowaniu przymusu bezpośredniego czy braku poszanowania intymności.
„Standardy przestrzegania praw pacjenta w opiece psychiatrycznej” mają temu przeciwdziałać. To nie tylko katalog praw, ale przede wszystkim praktyczne narzędzie dla personelu medycznego i kierowników placówek, które ma ułatwić codzienną pracę i poprawić jakość opieki.
Co zawiera przewodnik RPP?
Przewodnik obejmuje pełny katalog praw pacjenta psychiatrycznego, uzupełniony o konkretne procedury oraz przykłady dobrych praktyk. Dokument porządkuje najważniejsze obszary, m.in.:
- prawo do świadczeń zdrowotnych – w tym procedury przyjęcia pacjenta, udzielania pomocy w stanach nagłych, prowadzenia konsyliów czy stosowania terapii poza wskazaniami rejestracyjnymi,
- prawo do informacji – jasne zasady przekazywania pacjentowi i bliskim wiadomości o stanie zdrowia, diagnozie i planie leczenia,
- prawo do wyrażenia zgody – regulacje dotyczące zgody na hospitalizację, zabiegi, badania czy dalsze leczenie,
- prawo do intymności i godności – wskazówki dotyczące warunków pobytu w placówce, obecności osób bliskich, leczenia bólu,
- prawo do dokumentacji medycznej – procedury prowadzenia, udostępniania i archiwizacji dokumentacji,
- prawo do kontaktu z bliskimi i życia rodzinnego – regulacje dotyczące odwiedzin, rozmów telefonicznych, korespondencji,
- prawo do opieki duszpasterskiej – zapewnienie dostępu do duchownych różnych wyznań,
- prawo do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie – gwarancje ich zabezpieczenia,
- standardy stosowania przymusu bezpośredniego – szczegółowe procedury, które mają ograniczyć ryzyko nadużyć,
- szkolenia personelu – stała aktualizacja wiedzy medycznej, prawnej i etycznej, a także przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu.
Czytaj też:
„Nie chcę murów, chcę człowieka”. O tym, co naprawdę leczy w psychiatrii środowiskowej
Model prewencyjny zamiast represyjnego
Autorzy dokumentu podkreślają, że celem jest nie tylko reagowanie na naruszenia praw pacjenta, ale przede wszystkim zapobieganie im. Dlatego standardy koncentrują się na budowaniu kultury ochrony praw człowieka w psychiatrii.
Rzecznik wskazuje, że zmiana systemu opieki psychiatrycznej musi być wieloaspektowa – obejmować nie tylko finansowanie i organizację świadczeń, ale także podejście do pacjenta jako równoprawnego partnera procesu leczenia.
Przykłady dobrych praktyk
W przewodniku znalazły się także rekomendacje, które placówki mogą wdrażać od razu, m.in.:
oznaczenie gabinetów i umieszczenie danych personelu w miejscach ogólnodostępnych,
przekazywanie pacjentowi pisemnych informacji o jego prawach przy przyjęciu do szpitala,
zapewnienie poufności rozmów z lekarzem i ograniczenie obecności osób trzecich,
umożliwienie pacjentowi regularnego kontaktu z rodziną i bliskimi, także za pomocą własnych urządzeń elektronicznych,
dokumentowanie wszelkich decyzji dotyczących zgody pacjenta lub jej braku,
organizowanie cyklicznych szkoleń z zakresu praw pacjenta i etyki zawodowej.
Zwiększy się zaufanie do psychiatrii w Polsce
Wdrażanie standardów w podmiotach psychiatrycznych ma charakter etapowy. Ostateczne decyzje o zakresie ich stosowania podejmą kierownicy placówek, jednak Rzecznik Praw Pacjenta podkreśla, że są one uniwersalnym narzędziem, które powinno obowiązywać na każdym poziomie referencyjnym – od oddziałów szpitalnych po poradnie i centra zdrowia psychicznego.
„Standardy przestrzegania praw pacjenta w opiece psychiatrycznej” to krok w stronę bardziej humanitarnej, przejrzystej i partnerskiej psychiatrii. Dokument podkreśla, że pacjent nie jest jedynie odbiorcą świadczeń, lecz równoprawnym uczestnikiem procesu leczenia. Jeśli placówki konsekwentnie wdrożą zalecenia, poprawi się nie tylko poziom ochrony praw pacjentów, ale także zaufanie do systemu psychiatrii w Polsce – a to kluczowy element skutecznej terapii i procesu zdrowienia.