Otyłość to jedno z największych wyzwań zdrowotnych XXI wieku. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) liczba osób zmagających się z nadwagą i otyłością w ostatnich dekadach znacząco wzrosła. Szacuje się, że w 2030 roku 18 proc. dorosłych mieszkańców na świecie, czyli co piąta osoba dorosła (ponad 1 miliard osób) będzie chorować na otyłość. Na świecie nadmierna masa ciała odpowiada za 7,1 proc. zgonów i jest przyczyną niepełnosprawności u co 20. pacjenta.
Poważne skutki zdrowotne, społeczne i ekonomiczne
W Polsce problem ten również jest alarmujący – z danych wynika, że otyłość w Polsce dotyczy 9 milionów dorosłych i blisko 12 mln Polaków w wieku 20 lat i więcej ma nadwagę (BMI w zakresie 25,0-29,99 kg/m2). Oznacza to, że ponad 20 milionów Polaków ma nadmierną masę ciała. Prognozy wskazują, że w 2035 roku liczba osób chorujących na otyłość wzrośnie do 12 milionów (33 proc.) – będzie się z nią mierzył co trzeci Polak.
Choroba ta niesie ze sobą nie tylko poważne skutki zdrowotne, ale także społeczne i ekonomiczne. Według danych NFZ refundacja leczenia konsekwencji otyłości wyniosła w 2023 roku co najmniej 3,8 mld zł. Otyłość była również przyczyną 7,4 tysiąca zaświadczeń o niezdolności do pracy w 2019 roku, skutkując 135 tys. dni absencji chorobowych. Dlatego tak ważne jest zrozumienie, czym jest choroba otyłościowa i jak wpływa na organizm.
To nie tylko problem estetyczny
Otyłość wciąż traktowana jest jako defekt estetyczny. Jak podkreślają eksperci, nie można jej sprowadzać do kwestii wyglądu. Otyłość jest przewlekłą chorobą o złożonej etiologii, która może prowadzić do ponad 200 różnych powikłań zdrowotnych, m. in. cukrzycy typu 2, chorób układu krążenia, chorób układu mięśniowo-szkieletowego. Schorzenie ma tendencję do nawrotów, nie ustępuje samoistnie, dlatego kluczowa jest trafna diagnoza i leczenie.
Otyłość to choroba, którą można dziś kompleksowo leczyć. Pomimo powszechnego przekonania– otyłości się nie odchudza. Utrata masy ciała to tylko jeden z efektów leczenia otyłości. Podstawowe cele leczenia otyłości dotyczą zapobiegania rozwojowi związanych z nią powikłań lub łagodzenia ich przebiegu.
Wpływ na układ krążenia
Nadmiar tkanki tłuszczowej powoduje wzrost ciśnienia krwi, poziomu glukozy oraz cholesterolu. Te czynniki sprzyjają rozwojowi schorzeń serca. Choroby układu sercowo-naczyniowego należą do najczęstszych powikłań otyłości. Zalicza się do nich m. in. nadciśnienie tętnicze, miażdżycę, chorobę niedokrwienną serca, zaburzenia lipidowe oraz zespół metaboliczny. Nadmierna zawartość tkanki tłuszczowej odpowiada za 60-70 proc. przypadków nadciśnienia tętniczego. Ponad 80 proc. pacjentów z chorobą niedokrwienną serca ma nadwagę lub otyłość. Według danych GUS choroby układu krążenia są najczęstszą przyczyną śmierci Polaków i stanowią 36 proc. wszystkich zgonów, a wśród pacjentów z otyłością aż 70 proc. umiera właśnie z ich powodu.
Otyłość oddziałuje na układ krążenia na dwa sposoby. Pierwszym jest bezpośrednie obciążenie serca – nadmiar tkanki tłuszczowej wymusza intensywniejszą pracę serca, co może prowadzić do jego uszkodzenia. Drugim mechanizmem jest rozwój miażdżycy. Blaszki miażdżycowe w naczyniach krwionośnych utrudniają przepływ krwi, zwiększając ryzyko zakrzepów i udaru.
Zależność między redukcją masy ciała a zdrowiem układu krążenia jest dobrze udokumentowana. Nawet niewielka redukcja masy ciała może pozytywnie wpłynąć na pracę serca, poprawiając jego wydolność i zmniejszając ryzyko poważnych schorzeń. Uzyskanie i utrzymanie określonego poziomu redukcji masy ciała może prowadzić do zmniejszenia lub ustąpienia dolegliwości i poprawy jakości życia chorych, a także – w dalszej perspektywie – do zmniejszenia ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych (SN) i ryzyka rozwoju niektórych nowotworów, a w konsekwencji do wydłużenia życia bez niepełnosprawności.
Obaw trzeba się pozbyć. Bariery można pokonać
Osoby z nadwagą lub otyłością powinny skonsultować wszelkie obawy z lekarzem. Im dłużej odkładana jest decyzja o podjęciu odpowiednio dobranego kompleksowego leczenia, tym większe ryzyko pogłębienia problemów zdrowotnych. Wizyta u specjalisty pozwala na ocenę stanu zdrowia pacjenta, ustalenie przyczyn nadmiernej masy ciała oraz opracowanie indywidualnego planu leczenia, który zwiększy szanse na skuteczne zmniejszenie ryzyka poważnych chorób.
Wielu specjalistów wciąż ocenia zdrowie pacjentów przez pryzmat wskaźnika masy ciała (BMI), który jest prostym narzędziem do oceny proporcji wagi do wzrostu. Chociaż BMI może stanowić punkt wyjścia do oceny ryzyka zdrowotnego, nie daje pełnego obrazu stanu zdrowia. Diagnoza wyłącznie na podstawie BMI pomija istotne aspekty, takie jak rozmieszczenie tkanki tłuszczowej, stan metaboliczny czy choroby współistniejące. Nowoczesne metody diagnostyczne uwzględniają te czynniki, co pozwala na trafniejszą diagnozę i skuteczniejsze dopasowanie terapii. Zbyt duży nacisk na BMI może prowadzić do błędnych wniosków, zwłaszcza gdy osoba z jego wysokim wskaźnikiem jest aktywna fizycznie lub ma specyficzną budowę ciała.
Stygmatyzacja może doprowadzić do depresji
Choć BMI stanowi punkt wyjścia w diagnostyce, jego ograniczenia często prowadzą do uproszczonych osądów, które nie oddają złożoności problemu. Takie uproszczenia mogą wzmacniać społeczne uprzedzenia wobec osób chorujących na otyłość, co sprawia, że unikają także konsultacji lekarskich. Często czują się wykluczone – zarówno społecznie, jak i przez system opieki zdrowotnej. Stygmatyzacja powoduje lęk przed oceną i stereotypowym postrzeganiem. W życiu towarzyskim i zawodowym doświadczają dyskryminacji, a ich stan bywa niesłusznie utożsamiany z brakiem silnej woli i troski o zdrowie.
Dyskryminacja może nieść poważne konsekwencje emocjonalne, obniżając poczucie własnej wartości i prowadząc do lęku czy depresji. Dodatkowo, przewlekły stres utrudnia proces leczenia. Strach przed oceną może prowadzić do tego, że choroba pozostaje bez właściwej diagnozy i terapii, co wpływa na pogorszenie stanu zdrowia.
Leczenie wymaga cierpliwości i konsekwencji
Leczenie otyłości to proces wymagający cierpliwości i konsekwencji. Nie przynosi natychmiastowych efektów, ale prowadzi do długoterminowych korzyści zdrowotnych. Aby skutecznie poprawić stan zdrowia, należy postawić na kompleksowe podejście, które obejmuje cztery podstawowe obszary: zmianę nawyków żywieniowych, zwiększoną aktywność fizyczną, terapię behawioralną oraz – w niektórych przypadkach – farmakoterapię lub operację bariatryczną. Ważne jest, aby podejście to nie polegało na oczekiwaniu natychmiastowych zmian, ale na systematycznym wprowadzaniu nowych nawyków oraz dbaniu o zdrowie zarówno w aspekcie fizycznym, jak i emocjonalnym.
Farmakoterapia może stanowić jeden z elementów leczenia otyłości i jej celem nie jest jedynie redukcja masy ciała, ale przede wszystkim poprawa ogólnego stanu zdrowia pacjenta, w tym złagodzenie lub ustąpienie chorób współistniejących, takich jak zaburzenia metaboliczne czy zmniejszenie ryzyka wystąpienia powikłań otyłości, np. rozpoznanych zaburzeń metabolicznych, redukcji czynników ryzyka sercowo-naczyniowego czy zmniejszenia ryzyka chorób wątroby15.
Należy pamiętać, że farmakoterapia powinna być prowadzona wyłącznie pod ścisłą kontrolą lekarza, który na podstawie oceny stanu zdrowia pacjenta dobiera odpowiednią terapię.
W procesie leczenie nieocenioną wartość ma wsparcie ze strony specjalistów, bliskich, a także pozytywne nastawienie, które pozwala wytrwać mimo chwilowych trudności.
Klucz do skutecznej terapii
W przypadku osób z otyłością bardzo istotny jest także dostęp do odpowiedniej edukacji, która pomoże zrozumieć chorobę i ułatwi podjęcie świadomych decyzji zdrowotnych. W odpowiedzi na potrzebę zwiększania społecznej świadomości na temat tego, że otyłość jest chorobą, która w istotny sposób może zagrażać życiu i zdrowiu, firma Novo Nordisk we współpracy z partnerami od pięciu lat prowadzi kampanię edukacyjną „Porozmawiajmy szczerze o otyłości”, której celem jest budowanie społecznej świadomości, że otyłość jest chorobą, która w sposób istotny może zagrażać życiu i zdrowiu chorego oraz podnoszenie wiedzy na temat diagnozy i kompleksowego leczenia tej choroby. Tegoroczna odsłona kampanii realizowana jest pod hasłem „Słuchaj serca. Lecz otyłość”.
Na stronie ootylosci.pl dostępne jest też praktyczne narzędzie – mapa ośrodków i specjalistów, z którymi możesz porozmawiać o otyłości.
Materiał powstał we współpracy z firmą Novo Nordisk Novo Nordisk Pharma Sp. z o.o., organizatorem kampanii „Porozmawiajmy szczerze o otyłości” (PL25PA00008)
Czytaj też:
Marta Pawłowska: Mamy czarną koszulkę lidera tego rankingu