Wojna za wschodnią granicą pogarsza dobrostan młodych ludzi, na który wpływ ma także wiele innych niekorzystnych czynników. Jak wynika z badań, młodzież w Polsce ma nawet wyższy poziom depresji i stresu niż ich rówieśnicy w Ukrainie, bezpośrednio dotknięci skutkami konfliktu. Z jakimi problemami zmagają się młodzi ludzie, jakie mogą być tego konsekwencje i jak zmienić ten trend – wyjaśnia prof. Agata Chudzicka-Czupała, psycholożka z Wydziału Psychologii w Katowicach Uniwersytetu SWPS.
Według Światowej Organizacji Zdrowia aż 20 proc. nastolatków na świecie zmaga się z problemami natury psychicznej, a także z wynikającymi z tego zaburzeniami zachowania, a ponad połowa wszystkich zaburzeń psychicznych ma swój początek w okresie dojrzewania. UNICEF szacuje, że w samej Unii Europejskiej problemy psychiczne rozpoznano u aż 11,2 miliona młodych ludzi w wieku 10-19 lat.
– Również w Polsce liczba młodych osób wymagających wsparcia w zakresie zdrowia psychicznego systematycznie rośnie. Szczególnie zauważalny wzrost dotyczy zaburzeń lękowo-depresyjnych, zaburzeń zachowania, uzależnień, a w przypadku dziewcząt – także zaburzeń odżywiania. Brak odpowiedniej pomocy może prowadzić do poważnych konsekwencji – mówi prof. Agata Chudzicka-Czupała z Wydziału Psychologii w Katowicach Uniwersytetu SWPS, kierownik Interdyscyplinarnego Centrum Badań Aktywności Społecznej i Dobrostanu FEEL & ACT WELL.
Młodzież pod presją i bez wsparcia
Współcześnie młodzi ludzie coraz częściej czują się jak bohaterowie nieustannego wyścigu – o najlepsze oceny, o idealne ciało, o popularność w mediach społecznościowych. Wysoka presja i rosnące oczekiwania ze strony rodziców, szkół, uczelni, a także wzory lansowane w mediach mogą prowadzić do chronicznego stresu czy obniżonej samooceny, a to z kolei do dalszych negatywnych konsekwencji.
– Specjaliści w dziedzinie psychiatrii wyróżniają u młodzieży zaburzenia eksternalizacyjne, które przejawiają się agresywnymi, niszczycielskimi i niedostosowanymi społecznie zachowaniami, a także zaburzenia internalizacyjne, obejmujące depresję, zaburzenia nastroju i lękowe – wymienia prof. Agata Chudzicka-Czupała.
Zdaniem ekspertki przyczyny coraz większej liczby problemów psychicznych młodzieży są złożone i wielowymiarowe. Wpływ na to mają zarówno czynniki biologiczne, psychologiczne, jak i społeczne.
– Jedną z przyczyn jest osłabienie relacji międzyludzkich i izolacja społeczna. Chociaż młodzież jest w częstym kontakcie z rówieśnikami i czuje się „połączona” z innymi dzięki technologii, to brak głębokich, autentycznych relacji i ograniczony kontakt z rówieśnikami w realnym świecie mogą prowadzić do poczucia osamotnienia i depresji. Kolejnym czynnikiem są trudne sytuacje rodzinne, brak wsparcia ze strony najbliższych – wzrost liczby rozwodów, konflikty i przemoc domowa czy zaniedbanie emocjonalne. Problemy te pogłębia dodatkowo niewydolny system opieki zdrowotnej – długie kolejki do specjalistów oraz stygmatyzacja osób zmagających się z trudnościami psychicznymi utrudniają młodym dostęp do potrzebnej pomocy. W efekcie młodzież często pozostaje sama z tymi problemami – mówi prof. Chudzicka-Czupała.
Młodzi Polacy zestresowani bardziej niż młodzi Ukraińcy?
Ostatnie lata przyniosły różne wyzwania, takie jak wojna tuż za granicami naszego kraju, napływ uchodźców i niepewność dotyczącą przyszłości. Jak twierdzi ekspertka – związek tej sytuacji ze zdrowiem psychicznym młodzieży potwierdza wiele badań, aktualnie prowadzonych przez psychologów, psychiatrów i pedagogów. Skutki wojny obejmują zarówno młodzież z Ukrainy, która doświadczyła traumy wojennej, jak i młodych ludzi z innych krajów, w tym z Polski, którzy mierzą się z lękiem o przyszłość, dezinformacją i nową rzeczywistością społeczną.
– Młodzi ludzie w Ukrainie doświadczają wojny bezpośrednio, widzą zniszczenia, są świadkami przemocy, doświadczają utraty bliskich czy konieczności opuszczenia swojego domu. Wielu z nich cierpi na zespół stresu pourazowego (PTSD), co objawia się koszmarami, lękami, trudnościami w koncentracji czy nadmierną czujnością. Przymusowa migracja i rozłąka z rodziną wywołują poczucie osamotnienia i niepewności. Ukraińska młodzież, która musiała uciekać do innych krajów, często mierzy się też z problemami związanymi z asymilacją, barierą językową i poczuciem wykluczenia. Wielu młodych uchodźców zmaga się z depresją, stresem wynikającym z niepewności przyszłości oraz poczuciem winy – za to, że udało im się uciec, podczas gdy inni zostali – tłumaczy psycholożka.
Co zaskakujące, badania dobrostanu psychicznego młodzieży, prowadzone niedawno wśród młodych ludzi w Ukrainie i Polsce dowodzą, że młodzi Polacy mają istotnie wyższy poziom depresji i stresu niż młodzi Ukraińcy.
– Polska młodzież może czuć się przytłoczona świadomością wojny, napięciami społecznymi, jakie z niej wynikają i martwi się o swoją przyszłość. Wojna w Ukrainie pokazała, że konflikty mogą wybuchnąć blisko granic Europy, co wywołuje strach przed eskalacją konfliktu. Młodzi ludzie, którzy żyją w poczuciu zagrożenia i destabilizacji, mogą mieć trudności z budowaniem poczucia bezpieczeństwa, planowaniem przyszłości czy nawiązywaniem stabilnych relacji. Dodatkowo, treści publikowane w mediach społecznościowych i wiadomości pełne drastycznych obrazów wojny też mogą prowadzić do przeciążenia informacyjnego i lęku egzystencjalnego – mówi prof. Chudzicka-Czupała.
Ekspertka dodaje, że osoby w strefach konfliktu mogą stosować skuteczne strategie radzenia sobie ze stresem, co sugerują badania naukowe.
– Młodzi Ukraińcy, pomimo przebywania w strefie konfliktu, mogli rozwinąć adaptacyjne mechanizmy radzenia sobie lub poczucie odporności z powodu długotrwałego narażenia na przeciwności losu – mówi psycholożka.
Badania pokazały także, że gorszy stan zdrowia psychicznego wśród polskich i ukraińskich studentów dotyczy częściej kobiet, osób w gorszej sytuacji finansowej i jest on negatywnie związany z wiekiem. Prof. Chudzicka-Czupała prowadzi je obecnie także wśród młodych ludzi w Turcji, gdzie przyjęto bardzo dużo uchodźców i Tajwanie, gdzie wzrósł lęk przed wojną związaną z możliwym atakiem ze strony Chin.
Jak wspierać dobrostan psychiczny w czasach kryzysu?
Presja społeczna, konflikty polityczne, wojna za wschodnią granicą, przeciążenie informacyjne – wszystkie te czynniki sprawiają, że coraz więcej młodych ludzi zmaga się z lękiem, depresją, uzależnieniami czy innymi zaburzeniami psychicznymi. W jaki sposób młodzież może poradzić sobie z tak wieloma wyzwaniami? Według prof. Chudzickiej-Czupały jednym z obszarów, które mogą być korzystne dla rozwoju osobistego młodych ludzi i poprawy ich dobrostanu psychicznego, jest zaufanie do instytucji państwa i zaangażowanie obywatelskie.
– Wkład społeczny daje ludziom możliwość wpływania na funkcjonowanie całej społeczności, zwiększa szanse na bezpieczeństwo oraz pozwala na zaspokojenie ich potrzeb – mówi ekspertka.
Zdaniem psycholożki dbałość o zdrowie psychiczne młodych ludzi w obecnych czasach, pełnych niepewności, konfliktów i stresu, wymaga jednak wielowymiarowego podejścia. Kluczowe jest zapewnienie młodzieży odpowiedniej pomocy specjalistów, edukacja w zakresie zdrowia psychicznego, zdrowego stylu życia i świadomego korzystania z mediów i informacji, a także budowanie otwartego i wspierającego środowiska.
– Brak dostępu do odpowiedniej pomocy psychologicznej dla młodzieży zarówno w Ukrainie, jak i krajach przyjmujących uchodźców, jak Polska, może prowadzić do wzrostu liczby depresji, zaburzeń lękowych i problemów emocjonalnych w przyszłości – podsumowuje prof. Agata Chudzicka-Czupała z Wydziału Psychologii w Katowicach, kierownik Interdyscyplinarnego Centrum Badań Aktywności Społecznej i Dobrostanu FEEL & ACT WELL.
Czytaj też:
Polska psychiatria. Wyzwania na rok 2025