– Do zwiększenia zaufania zarówno w środowisku medycznym jak i opinii publicznej, i ostatecznie do dalszego rozwoju chirurgii refrakcyjnej – podkreśla dr hab. n. med. Joanna Wierzbowska, profesor Instytutu w Klinice Okulistyki Wojskowego Instytutu Medycznego – Państwowego Instytutu Badawczego w Warszawie. – Przedstawiony w Wytycznych, oparty na jakości i bezpieczeństwie model postępowania diagnostycznego i chirurgicznego, pozwoli łatwiej chirurgom refrakcyjnym podejmować właściwe decyzje kwalifikacyjne, a u zakwalifikowanych pacjentów, zastosować optymalne decyzje terapeutyczne.
Anna Kopras-Fijołek, NewsMed: Opracowane zostały pierwsze polskie wytyczne dotyczące chirurgii refrakcyjnej. Dlaczego dla specjalistów jest to tak ważne?
Dr hab. n. med. Joanna Wierzbowska: Chirurgia refrakcyjna jest niezwykle dynamicznie rozwijającą się od ponad trzech dekad gałęzią chirurgii okulistycznej. Według danych z 2023 roku ponad 9 milionów ludzi na świecie poddaje się operacjom refrakcyjnym rocznie. Chirurgia refrakcyjna obejmuje zabiegi w obrębie rogówki – laserowe, nacięciowe, związane z wszczepami wewnątrzrogówkowymi, jak również operacje wewnątrzgałkowe, polegające na wszczepieniu dodatkowej sztucznej soczewki (tzw. fakijnej) lub wymianie soczewki własnej na sztuczną soczewkę wewnątrzgałkową (tzw. refrakcyjna wymiana soczewki). Blisko dwie trzecie wszystkich procedur refrakcyjnych stanowią zabiegi laserowej korekcji wad wzroku. W Polsce takich zabiegów przeprowadzanych jest kilkadziesiąt tysięcy rocznie i ich liczba systematycznie rośnie.
Standaryzacja modelu procedur chirurgii refrakcyjnej jest niezwykle ważna, gdyż określa przejrzyste i konkretne wymagania świadczonych usług dla zapewnienia pacjentowi najwyższego bezpieczeństwa i jakości wyników korekcji.
Dla praktykujących chirurgów refrakcyjnych, opracowane przez Zespół doświadczonych ekspertów i będące w zgodzie z aktualnym stanem wiedzy medycznej Wytyczne Chirurgii Refrakcyjnej, stanowią zbiór rekomendacji praktyki medycznej odnoszących się do zasad kwalifikacji do zabiegów korekcji wzroku, sposobu ich przeprowadzania i postępowania pooperacyjnego.
Kryteria obejmujące kompleksowość informacji dla pacjenta, planującego zabieg korekcji wady wzroku oraz wzorce jakości usług zostały dla całej gałęzi chirurgii refrakcyjnej zdefiniowane po raz pierwszy w Polsce. Wciąż jeszcze nie zostały opracowane wytyczne Europejskiego Towarzystwa Chirurgii Refrakcyjnej i Chirurgii Zaćmy, ale pewne informacje są już przekazywane i były one, podobnie jak wytyczne niemieckich i brytyjskich ekspertów, wskazówkami do opracowania tego dokumentu.
Co te wytyczne zmieniają w praktyce?
Przede wszystkim Wytyczne Chirurgii Refrakcyjnej Stowarzyszenia Chirurgów Okulistów Polskich po raz pierwszy w Polsce określają rekomendowane zakresy wad wzroku dla poszczególnych procedur refrakcyjnych – różnych typów zabiegów laserowych oraz operacji wewnątrzgałkowych, związanych ze wszczepieniem soczewki tylnokomorowej fakijnej, jak i refrakcyjnej wymiany soczewki.
W dokumencie przedstawiono także nowoczesny panel obowiązkowych i dodatkowych badań diagnostycznych oraz „podejrzane” pod względem bezpieczeństwa dla procedur laserowych parametry rogówki.
Wytyczne systematyzują ponadto przeciwwskazania bezwzględne i względne do zabiegów refrakcyjnych oraz wymieniają zalety i ograniczenia każdej z procedur w oparciu o medycynę opartą na faktach.
Jakie są te zakresy dla zabiegów laserowej korekcji wad wzroku?
Wzorem rekomendacji niemieckich w Wytycznych Chirurgii Refrakcyjnej SCOP określono dwa zakresy wad refrakcji dla poszczególnych typów zabiegów: zakres „zalecanego stosowania” oraz nieco szerszy – „ograniczonego stosowania”, w którym operacja refrakcyjna może być indywidualnie rozważana, jednak w którym można spodziewać się mniej przewidywalnych wyników i większego ryzyka skutków ubocznych. W przypadku korekcji wad refrakcji z zakresu „ograniczonego stosowania” rozmowa z pacjentem i zgoda na zabieg refrakcyjny musi być poszerzona. Dla zabiegów FemtoLASIK, zalecany i ograniczony zakres stosowania w przypadku krótkowzroczności wynosi odpowiednio do -8,0 i do -10,0 dioptrii, nadwzroczności do + 3,0 i do +5,0 dioptrii oraz astygmatyzmu do 5 i do 6 dioptrii. Dla zabiegów keratorefrakcyjnego usunięcia lentikuli (KLEX), zalecany i ograniczony zakres stosowania w przypadku krótkowzroczności wynosi odpowiednio do -8,0 i do -10,0 dioptrii, a astygmatyzmu krótkowzrocznego do -2 i do -5 dioptrii. Dla zabiegów powierzchniowych rekomendowane zakresy korekcji głównych wad refrakcji są ogólnie mówiąc o 2 dioptrie niższe w porównaniu do wymienionych wcześniej zabiegów LASIK i KLEX.
Co jeszcze zawarte zostało w wytycznych?
Określone zostały także wzorce jakości usług medycznych i opieki nad pacjentem – kwalifikacje i odpowiedzialność kliniczna chirurgów refrakcyjnych, wymagania dotyczące ośrodków refrakcyjnych, ponadto kluczowe informacje dla pacjenta, świadoma zgoda na zabieg refrakcyjny czy postępowanie pooperacyjne. Wreszcie zawarta została także wskazówka dotycząca materiałów promocyjnych oferowanych przez ośrodki refrakcyjne, aby były one przygotowywane w zgodzie z wiedzą medyczną i nie generowały wśród pacjentów nierealistycznych oczekiwań.
Co zmienia się, jeśli chodzi o przeciwwskazania?
Bezwzględne przeciwwskazania do zabiegów refrakcyjnych są już od lat określone. Natomiast jeśli chodzi o przeciwwskazania względne, czyli te, w których zabieg jest możliwy w indywidualnych przypadkach, tu wychodzimy naprzeciw lekarzom, którym będzie łatwiej podjąć właściwe decyzje. Podajemy kryteria kwalifikowalności do zabiegu refrakcyjnego w trudniejszych wskazaniach.
Nowe wytyczne po raz pierwszy definiują również zabiegi laserowej korekcji wad wzroku dla personelu odbywającego aktywną służbę wojskową…
Zabiegi te odgrywają kluczową rolę dla zwiększenia bezpieczeństwa i skuteczności operacyjnej żołnierzy.
Laserowa korekcja wad wzroku od dwóch dekad stanowi paradygmat w wojskach NATO. W tym okresie przeprowadzono zabiegi laserowej korekcji wzroku u prawie miliona żołnierzy wojsk NATO.
W 2023 roku w Klinice Okulistyki Wojskowego Instytutu Medycznego przeprowadziliśmy pierwszy w Polsce i, zgodnie z naszą wiedzą także w tym rejonie Europy, pilotażowy program laserowej korekcji wad wzroku wśród aktywnych, młodych żołnierzy Wojska Polskiego, uzyskując doskonałe wyniki skuteczności i bezpieczeństwa oraz satysfakcji żołnierzy z przeprowadzonego leczenia. Wyniki te prezentowaliśmy na konferencjach w Polsce i na konferencji ESCRS we wrześniu tego roku. W Wytycznych Chirurgii Refrakcyjnej SCOP, opierając się na rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z 2024 roku, przedstawione zostały zakresy wad wzroku, które mogą być rozważane do laserowego zabiegu refrakcyjnego dla niektórych grup zawodowych żołnierzy, jak również kryteria kwalifikujące do służby wojskowej po przeprowadzonym zabiegu.
Jakie są wskazania dotyczące wszczepienia soczewki fakijnej?
Zabieg polegający na wszczepieniu soczewki fakijnej tylnokomorowej jest przede wszystkim dedykowany korekcji wad wysokich, zwłaszcza krótkowzroczności powyżej -6,0 dioptrii, ale może być rozważany także w celu korekcji wad umiarkowanych i małych, gdy występują przeciwwskazania do laserowych procedur refrakcyjnych. Bezwzględnym warunkiem pozytywnej kwalifikacji do zabiegu wszczepienia soczewki fakijnej jest prawidłowy śródbłonek rogówki, odpowiednia głębokość komory przedniej i brak chorób gałki ocznej.
Jakie korzyści dla pacjentów przynoszą nowe wytyczne?
Świadomość, że opieka nad pacjentem w ośrodku refrakcyjnym jest zgodna z ustalonymi standardami buduje jego zaufanie i poczucie bezpieczeństwa podczas całego procesu leczenia.
Dostarczenie niezbędnej informacji przed zabiegiem umożliwia osobom planującym zabieg refrakcyjny możliwość oceny własnego, indywidualnego poziomu ryzyka przed podjęciem decyzji.
Wreszcie zapewnienie jakości usług medycznych, jakości sprzętu technologicznego oraz właściwej opieki po zabiegu, zwłaszcza w sytuacji gdyby założony cel zabiegu nie został osiągnięty, zwiększa zaufanie pacjentów do chirurgii refrakcyjnej.
Co najistotniejsze jest dla chirurgów?
Przedstawiony w Wytycznych, oparty na jakości i bezpieczeństwie model postępowania diagnostycznego i chirurgicznego, pozwoli łatwiej chirurgom refrakcyjnym podejmować właściwe decyzje kwalifikacyjne, a u zakwalifikowanych pacjentów, zastosować optymalne decyzje terapeutyczne. Standaryzacja w chirurgii zwiększa szanse osiągnięcia pożądanych wyników w sposób powtarzalny i możliwie przewidywalny oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia potencjalnych powikłań.
Z jakimi wyzwaniami mierzy się chirurgia refrakcyjna?
Sam fakt, że są to procedury opcjonalne i ingerujące w struktury oka, budzi na całym świecie pewne obawy i wątpliwości, i to zarówno ze strony pacjentów jak i części środowiska medycznego. Temat postrzegania chirurgii refrakcyjnej był szeroko analizowany w Wielkiej Brytanii w 2015 roku. Wykazano, że kluczowymi czynnikami, wpływającymi na niezbyt korzystne postrzeganie chirurgii refrakcyjnej we wcześniejszych latach były: brak obiektywnej informacji na temat zabiegów refrakcyjnych kierowanej do opinii publicznej, niedostateczne reprezentowanie tematyki chirurgii refrakcyjnej w programach szkoleniowych, nieoptymalny poziom świadczenia usług refrakcyjnych, wreszcie stosowanie agresywnych i budzących nierealistyczne oczekiwania pacjentów, zachowań marketingowych ze strony niektórych świadczeniodawców.
Wprowadzenie Wytycznych Chirurgii Refrakcyjnej SCOP, zawierających przejrzyste kryteria jakości usług medycznych, powinno przyczynić się do zwiększenia zaufania do chirurgii refrakcyjnej zarówno w środowisku medycznym jak i opinii publicznej, i ostatecznie do jej dalszego rozwoju.
Gdzie można znaleźć wytyczne?
Wytyczne będą w pierwszej kolejności opublikowane na stronie internetowej Stowarzyszenia Chirurgów Okulistów Polskich. Przedstawimy je także na konferencji SCOP w Warszawie, na sesji chirurgii refrakcyjnej w piątek, 15 listopada.