Zasada numer jeden: zbieraj tylko to, co znasz
Najważniejsza zasada: zbieraj tylko takie grzyby, co do których masz absolutną pewność, że są jadalne. Jeśli masz choć cień wątpliwości – nie ryzykuj. W Polsce wiele zatruć grzybami wynika z pomylenia gatunków bardzo podobnych – np. muchomora sromotnikowego z gąską zielonką lub czubajki kanią. Nowe lub małe owocniki, które nie mają wykształconych cech rozpoznawczych, są szczególnie niebezpieczne – łatwo je pomylić. Dlatego lepiej zostawić je w lesie niż ryzykować zdrowiem.
Czy można jednoznacznie rozpoznać, które grzyby są trujące?
Nie ma jednej niezawodnej metody chemicznej lub domowej, którą byś mógł śmiało stosować sam. Wiele popularnych „prób domowych” to mity:
– "Gorzkawy smak oznacza trujący grzyb?" Fałsz. Niektóre bardzo trujące gatunki (np. muchomor sromotnikowy) mogą mieć łagodny smak.
– "Zabarwienie cebuli, ciemnienie srebrnej łyżeczki, reakcje z mlekiem" – to też zawodne metody, których nie należy stosować jako podstawy identyfikacji.
– „Jeśli grzyb jest nadgryziony lub zjedzony przez zwierzęta” – to nie oznacza, że jest bezpieczny. Ślimaki i inne zwierzęta potrafią żerować na trujących gatunkach.
Najpewniejszą metodą jest porównywanie cech morfologicznych (kapelusz, miąższ, blaszki / rurki, trzon, hymenofor), korzystanie z atlasów grzybów, porad doświadczonych grzybiarzy lub konsultacja z klasyfikatorem grzybów. W wielu stacjach sanitarno-epidemiologicznych można przynieść grzyby do oceny i uzyskać bezpłatną pomoc.
Zachowaj szczególną ostrożność
Poniżej przykładowe grzyby, które często mylone są z jadalnymi lub które należy omijać:
- Muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides / amanita verna i pokrewne) – śmiertelnie trujący, może przypominać gąskę zielonkę lub czubajkę.
- Borowik szatański – może przypominać borowika szlachetnego, ale ma gorzki smak i inne cechy wyglądu. Najtrudniej w przypadku tego grzyba rozróżnić młode owocniki.
- Maślanka wiązkowa – trująca, mylona z opieńkami.
- Strzępiak ceglasty, borowik ponury, piestrzenica kasztanowata, muchomor jadowity, muchomor plamisty i inne – wszystkie to gatunki, których absolutnie nie należy zbierać dla konsumpcji.
To tylko kilka przykładów. Zapamiętaj – kluczowa jest znajomość lokalnej grzybni i ostrożność.
Na co zwracać uwagę w lesie – praktyczne wskazówki
Wybór miejsca i momentu
Grzyby pojawiają się zwykle po opadach i przy umiarkowanej wilgotności gleby.
Szukaj ich w cieniu drzew, u nasady pni, w mchu, przy korzeniach.
Różne gatunki lubią różne drzewa: borowiki i koźlarze pod dębami i sosnami, kanie pod bukami, rydze przy świerkach i sosnach.
Jak zbierać – technika i sprzęt
– Zamiast wyrywać grzyby brutalnie, delikatnie wykręcaj je lub ścinaj tuż przy ziemi ostrym nożem. To chroni grzybnię, by mogła dalej produkować kolejne owocniki.
– Pozostały otwór w ziemi można zasypać ściółką, by osłonić grzybnię.
– Do zbierania używaj przewiewnych koszyków, łubianek czy wiklinowych pojemników, nie foliowych reklamówek – plastik sprawia, że grzyby się zaparzają i szybko gniją.
– Ubiór: długie spodnie, koszula z długim rękawem, buty wysokie – by chronić się przed kleszczami i urazami.
Czego unikać
Nie zbieraj grzybów uszkodzonych, robaczywych ani starych – nawet gatunki jadalne w takim stanie mogą wywoływać zatrucia.
Nie spożywaj surowych grzybów – większość gatunków trzeba poddać odpowiedniej obróbce cieplnej (gotowanie, blanszowanie).
Nie magazynuj grzybów długo w warunkach niesprzyjających – nie przechowuj świeżych grzybów lub potraw z grzybów zbyt długo – mogą się zepsuć i stać toksyczne.
Pamiętaj, że nawet niektóre grzyby jadalne mogą być ciężkostrawne i nie są wskazane dla dzieci, osób starszych czy z chorobami przewodu pokarmowego.
Nie polegaj na domowych testach (np. mleko, łyżeczka, smak).
Co zrobić, jeśli masz wątpliwości lub podejrzenie zatrucia?
Jeśli nie jesteś pewien co do gatunku – przynieś grzyby do stacji sanepidu, gdzie klasyfikator oceni, czy są jadalne, trujące lub niejadalne lub pozostaw je w lesie.
Zatrucie może objawiać się m.in.: bólami brzucha, nudnościami, wymiotami, biegunką, zawrotami głowy, potami, zaburzeniami widzenia, w ciężkich przypadkach – uszkodzeniem wątroby i nerek. W razie objawów zatrucia niezwłocznie udaj się do lekarza.
Nie próbuj „samoleczenia” preparatami z mlekiem, alkoholem czy domowymi „antidotami” – niezbędna jest profesjonalna pomoc medyczna.
Czytaj też:
Grzybobranie bez błędów. Sprawdź, czy lepiej wykręcać czy obcinać grzyby i czego unikać w lesie