Katarzyna Pinkosz, „Wprost”: 60. lat temu prezydent Kennedy ogłosił „podbój księżyca”; w rocznicę tego wydarzenia prezydent Biden ogłasza równie śmiały projekt Cancer Moonshot. Celem amerykańskich naukowców ma być opracowanie innowacyjnych leków, które pomogą wyeliminować choroby nowotworowe. W ciągu 25 lat w śmiertelność z powodu nowotworów w Stanach ma spaść o połowę. To realne?
Prof. Piotr Rutkowski: Tak. W Stanach podjęto wiele działań edukacyjnych zmierzających do poprawy stanu zdrowia społeczeństwa, a w przypadku nowotworów trzy główne czynniki mogą zmniejszyć o 50 proc. liczbę zachorowań. Pierwszy to niewłaściwa dieta, otyłość i brak ruchu, drugi – palenie papierosów, a trzeci – alkohol. Kolejna rzecz to działania w kierunku wczesnego wykrywania najczęstszych nowotworów: w USA bardzo dużo osób korzysta z badań profilaktycznych, takich jak mammografia, testy w kierunku HPV-DNA we wczesnym wykrywaniu raka szyjki macicy, kolonoskopia (albo alternatywny test FIT). Rozpoczęto tam też już działania w kierunku wczesnego rozpoznawania raka płuca (dzięki niskodawkowej tomografii komputerowej w grupach ryzyka) i raka gruczołu krokowego (badania PSA i MR).
Na to nakłada się to dużo skuteczniejsze leczenie, dzięki bardzo dobrej organizacji i sieci ośrodków specjalistycznych zrzeszonych w National Comprehensive Cancer Network (NCCN); część z nich to najlepsze ośrodki onkologiczne na świecie.
Kolejna rzecz: właściwy sposób diagnostyki i leczenia nowotworów. Dzięki badaniom molekularnym leczy się nowotwory w sposób dopasowany do pacjenta – zarówno zaawansowane (przerzutowe), jak miejscowe, gdzie stosuje się personalizowane leczenie w celu utrwalenia efektów chirurgii, albo w ogóle zmniejsza się zakresu interwencji chirurgicznych. Te zmiany dzieją się na naszych oczach.
Czytaj też:
Prof. Golusiński: Prosta zasada 1 przez 3 może uratować życie. Chirurg musi być jak artysta
Powstanie zapowiadany przez Bidena „lek na raka”?
Pewnie nie będzie to jeden lek na raka, gdyż jest wiele mechanizmów prowadzących do pojawienia się nowotworów. Choć z drugiej strony już dziś mamy leki, które działają na kilka rodzajów nowotworów – przez to, że są skoncentrowane na danym celu molekularnym. Oznacza to, że nieważne, na jaki nowotwór się choruje, ważne, co ma on „w środku”.
Druga rzecz to immunoterapia, która oddziałuje na różne typy nowotworów. Jej efekt jest fenomenalny: np. w czerniakach uzyskujemy prawie 50 proc. przeżyć powyżej 5 lat. W raku płuca – jeśli chory kwalifikuje się do immunoterapii – ok. 30 proc. pacjentów ma ponad pięcioletnie przeżycia.
Nigdy wcześniej nie było takich wyników! Wierzę, że dostęp do różnych metod badań molekularnych umożliwi jeszcze lepsze leczenie personalizowane.
Bardzo skuteczne są też metody zmniejszania ryzyka zachorowania, jak np. szczepienia przeciw HPV, redukujące ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy. Niestety, są one w Polsce wciąż niedostępne w ramach działań populacyjnych. Jeśli będziemy wykorzystywać szanse, które daje nam współczesna medycyna, to jest możliwe zmniejszenie śmiertelności o 50 proc.
Czy jest szansa, że w Polsce prezydent Duda wypowie podobne zdanie jak prezydent Biden: tworzymy plan, żeby za 25 lat liczba zgonów w Polsce z powodu raka zmniejszy się o 50 procent?
Bardzo bym chciał, żeby nasi politycy mówili, jak ważne jest leczenie nowotworów, a niestety nie widzę, żeby tak było. Dla mnie kluczową sprawą jest to, żeby najważniejsze osoby w państwie angażowały się w zdrowie. Niestety, premier w ogóle nie angażuje się w onkologię; prezydent – może robił to przez chwilę. Posłowie? Niedawno była sejmowa komisja na temat profilaktyki w onkologii – i muszę stwierdzić, że nie było na niej tłoku, przyszło tylko kilku posłów. A przecież profilaktyka jest bardzo istotna w onkologii.
To nie jest tak, że nic się nie zmienia. Zmienia się: w ciągu ostatnich 10 lat w Polsce o ok. 10 proc. wzrosła liczba pięcioletnich przeżyć z chorobą nowotworową. To duży skok, choć daleko nam do sytuacji w Stanach. Bardzo ważne jest wprowadzenie w Polsce zmian organizacyjnych. Jeśli to się nie stanie, niewiele się zmieni.
Jakie to zmiany organizacyjne?
Choćby krajowa sieć onkologiczna w całej Polsce czy twarde wdrażanie Narodowej Strategii Onkologicznej. Narodowa Strategia Onkologiczna to bardzo dobrze dobrany plan minimum dla Polski, który może poprawić zdrowie społeczeństwa. Jeśli jednak nie będzie właściwego zaangażowania urzędników Ministerstwa Zdrowia, od których wiele zależy, to jej realizacja się nie uda. Nie jest normalne, że przez zwykłe zaniedbanie administracyjne przez 9 miesięcy nie ma możliwości wykonania kolonoskopii w ramach badań przesiewowych! Owszem, gdy pacjent ma skierowanie, to może mieć wykonane to badanie, ale nie jest to możliwe w programie badań przesiewowych. A przecież przez to każdego dnia nie diagnozujemy wielu nowotworów wtedy, gdy można je całkowicie wyleczyć!
Nadal nie mamy też powszechnego programu szczepień przeciw HPV, bo przez ponad rok nie udało się zmienić prawa, tak by te szczepienia wprowadzić.
Są już zapowiedzi, że powszechne szczepienia przeciw HPV zostaną wprowadzone od stycznia 2023…
Będę bardzo się cieszyć, gdy to się faktycznie wydarzy. Szczepienia przeciw HPV nie tylko zmniejszą śmiertelność z powodu nowotworów, ale przede wszystkim zapobiegną rozwojowi raka szyjki macicy. Mamy szansę wyeliminować prawie całkowicie jeden z typów nowotworów.
Czytaj też:
Onkolodzy dziecięcy apelują: Nie czekaj! „Żadnego dziecka nie zostawimy bez pomocy”
Co jeszcze jest pilne do zmiany?
W ramach badań profilaktycznych trwa pilotaż wykonywania testów w kierunku wykrywania zakażenia HPV; nie zostały jeszcze powszechnie wprowadzone, a cytologia jest mniej dokładna. Największym problemem jest jednak to, że bardzo mała liczba osób w ogóle korzysta z badań profilaktycznych – mammografii, cytologii. A od ponad 9 miesięcy przesiewowa kolonoskopia w ogóle nie jest wykonywana.
Kolejna rzecz: duża część osób ze zdiagnozowanym nowotworem nie ma wykonywanych testów genetycznych, molekularnych, a przez to nie otrzymuje właściwego leczenia personalizowanego.
Koniecznych jest wiele działań, m.in. edukacja lekarzy, jakie badania molekularne powinno się wykonywać rutynowo w diagnostyce nowotworów.
Jeśli te działania nie zostaną w Polsce podjęte, to w USA za 25 lat będzie o 50 proc. zgonów z powodu nowotworów mniej, a u nas?
Nasze społeczeństwo będzie wymierać – całkowicie niepotrzebnie, bo dzięki metodom profilaktyki, diagnostyki i leczenia, mamy szansę na skokową poprawę wyników wieloletnich przeżyć.
Czytaj też:
Jak zmniejszyć liczbę zgonów z powodu nowotworów: debata Wprost z wiceministrem Miłkowskim
Na ile ocenia Pan realizację polskiego planu, czyli Narodowej Strategii Onkologicznej?
Na 3 z plusem – jest realizowana w ok. 60 procentach. Niestety, NSO nie jest traktowana priorytetowo na poziome wielu departamentów w Ministerstwie Zdrowia. Owszem, są osoby bardzo zaangażowane w tej projekt, jednak w moim odczuciu jest ich zbyt mało.
Smutna konstatacja, bo przecież NSO była głośno inaugurowana, to projekt prezydencki.
Tak, dlatego uważam, że ze strony najwyższych władz powinien być zdecydowanie większy nacisk na jej realizację.
Czytaj też:
Prof. Chłosta: Nieoptymalne leczenie raka prostaty to... ani po rycersku, ani po lekarsku
Archiwalne wydania tygodnika Wprost dostępne są w specjalnej ofercie WPROST PREMIUM oraz we wszystkich e-kioskach i w aplikacjach mobilnych App Store i Google Play.