Od 1 czerwca 2023 ruszyły bezpłatne szczepienia ochronne przeciw HPV – wirusowi brodawczaka ludzkiego, który jest główną przyczyną zachorowań na raka szyjki macicy. To jeden z najczęściej występujących nowotworów złośliwych u kobiet w Polsce i jedyny, który można niemal całkowicie wyeliminować. W Polsce dziś na ten typ nowotworu umiera co roku ponad 1600 kobiet. – Rak szyjki macicy jest związany z przetrwałą infekcją HPV prawie w 100 procentach. Można powiedzieć, że niemożliwe jest rozwinięcie się raka szyjki macicy bez przetrwałej infekcji tzw. wysokoonkogennymi szczepami wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) – mówi prof. Tomasz Paszkowski, kierownik III Katedry i Kliniki Ginekologii UM w Lublinie.
– Ta szczepionka jest rewolucją w profilaktyce nowotworów. Jeśli uda się zaszczepić większość osób, to w połączeniu z wykonywaniem badań profilaktycznych (cytologia, badania w kierunku nosicielstwa HPV), kobiety w Polsce mogą przestać umierać na raka szyjki macicy – przekonuje prof. Andrzej Nowakowski, kierujący Poradnią Profilaktyki Raka Szyjki Macicy i Centralnym Ośrodkiem Koordynującym w Narodowym Instytucie Onkologii-PIB w Warszawie.
Szczepionka chroni też przed innymi nowotworami, których przyczyną jest HPV – m.in. częścią nowotworów głowy i szyi, a także rakiem sromu, pochwy, odbytu, prącia.
Kto powinien się zaszczepić
Szczepionki są zarejestrowane dla osób od ukończenia 9. roku życia. Nie ma górnej granicy wieku, do kiedy można się zaszczepić, jednak największy efekt jest wtedy, gdy zastosuje się szczepienie przed inicjacją seksualną.
Rekomendacje, jeśli chodzi o wiek, mogą różnić się w poszczególnych państwach. W Polsce przyjęto przedział wiekowy 12-13 lat, jeżeli chodzi o program powszechnych szczepień ochronnych. Szczepienia są zalecane też u starszej młodzieży, a także u osób dorosłych, niezależnie od współżycia seksualnego.
Jak wygląda skuteczność szczepień przeciw HPV?
Skuteczność szczepień przeciw HPV jest oceniana bardzo wysoko, nawet 90-100 proc. w przypadku osób zaszczepionych przed inicjacją seksualną.
Co znajduje się w szczepionce przeciw HPV?
Szczepionki przeciw HPV nie zawierają całego wirusa. Składają się z cząstek wirusopodobnych – białek otoczki wirusa.
W Polsce, w ramach programu powszechnych szczepień, dostępne są 2 szczepionki przeciw HPV:
- szczepionka dwuwalentna skierowana przeciw typom wirusa HPV 16 i 18. Jest przeznaczona do profilaktyki zmian przednowotworowych narządów płciowych (szyjki macicy, sromu, pochwy) oraz raka szyjki macicy i narządów płciowych związanych z typami HPV 16 i 18
- szczepionka dziewięciowalentna skierowana przeciw typom HPV 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58; przeznaczona do profilaktyki zmian przednowotworowych oraz nowotworów narządów płciowych (szyjki macicy, sromu, pochwy) i odbytu, a także brodawkom narządów płciowych związanych przyczynowo z zakażeniem typami wirusa występującymi w szczepionce.
Obydwie szczepionki można stosować po 9. roku życia.
Czy szczepionki stosowane w ramach programu szczepień w Polsce chronią przed rakiem?
Jest ponad 150 typów HPV. Część z nich to typy niskiego ryzyka nowotworowego. Mogą wywoływać niezłośliwe brodawki narządów płciowych (kłykciny) i brodawczaki. Są też typy HPV wysoce onkogenne, odpowiedzialne za zmiany przedrakowe i nowotworowe. Za ok. 80 proc. przypadków raka szyjki macicy odpowiadają dwa typy HPV: 16, 18. Wszystkie dostępne w Polsce szczepionki chronią przed najbardziej onkogennymi typami HPV: 16 i 18. – Opublikowane w ubiegłym roku stanowisko WHO wskazuje, że z punktu widzenia zdrowia publicznego wszystkie zarejestrowane szczepionki przeciwko HPV charakteryzują się podobną immunogennością, skutecznością kliniczną i rzeczywistą efektywnością w profilaktyce zmian przednowotworowych i raka szyjki macicy, związanych z zakażeniem HPV typu 16 i 18 – zaznacza prof. Andrzej Nowakowski.
Kiedy można spodziewać się spadku zachorowań na raka szyjki macicy w Polsce?
O szczepieniach przeciw HPV często mówi się, że jest to „długofalowa inwestycja”. Na raka szyjki macicy najczęściej chorują kobiety w wieku 45-65 lat, dlatego efekt szczepień nie będzie szybko widoczny. Jednak pierwsza szczepionka przeciw HPV została zarejestrowana w 2006 roku. Państwa, które rozpoczęły powszechne szczepienia, już zaczynają obserwować efekty szczepień w najmłodszej grupie wiekowej, objętej badaniami przesiewowymi, czyli w wieku ok. 25 lat.
– Publikacje w The Lancet i w New England Journal of Medicine potwierdziły, że wprowadzenie programu powszechnych szczepień ok. 15 lat temu w Anglii i Szwecji zredukowało ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy nawet o 90 proc. w najmłodszych grupach wiekowych kobiet. Całkowicie nie da się wyeliminować raka szyjki macicy, można jednak spowodować, że będzie on tzw. nowotworem rzadkim – zaznacza prof. Andrzej Nowakowski.
Kto może zostać bezpłatnie zaszczepiony przeciw HPV?
Bezpłatne szczepienia ochronne są przeznaczone dla dziewcząt i chłopców w wieku 12 i 13 lat (roczniki 2010 i 2011), a więc dla osób urodzonych od 01.01.2010 roku do dnia 14. urodzin.
Aby zapisać nastolatkę/nastolatka na szczepienie przeciw HPV wystarczy umówić wizytę:
•w przychodni Podstawowej Opieki Zdrowotnej,
•przez infolinię 989 (7 dni w tygodniu od godz. 7:00 do 20:00),
•przez Internetowe Konto Pacjenta (IKP).
Na szczepienie nie jest potrzebne skierowanie. Przed szczepieniem nastolatek zostanie zbadany przez lekarza. Szczepienia odbywają się w przychodniach POZ.
Sprawdź, gdzie możesz zaszczepić dziecko: https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/szczepienie-ktore-chroni-przed-rakiem
Ważne: Osoby po skończeniu 14 lat mogą zaszczepić się szczepionką zakupioną w aptece. Szczepionka 2-składnikowa ma 50-procentową refundację. Konieczna jest recepta od lekarza.
Czy można wybrać szczepionkę w ramach programu bezpłatnych szczepień?
Tak. Można wybrać jedną z dwóch dostępnych szczepionek, 2-walentną Cervarix lub 9-walentną Gardasil9.
W przypadku obydwu szczepionek, podaje się dwie dawki, z zachowaniem odstępu od 6 do 12 miesięcy między dawkami. W przypadku drugiej dawki trzeba podać ten sam preparat. Nie ma potrzeby podawania dawek przypominających.
Czy warto zaszczepić też chłopców?
Tak, dlatego że zakażenia HPV są przenoszone drogą płciową i dotyczą obu płci. W przypadku mężczyzn mogą to być nowotwory prącia, odbytu, głowy i szyi. Szczepienie zapobiega zakażeniu HPV i rozprzestrzenianiu się wirusa. Zaszczepieni mężczyźni nie będąc nosicielami HPV, przerywają łańcuch zakażeń, co pomaga zmniejszyć również liczbę przypadków raka szyjki macicy u kobiet.
Jakie działania niepożądane mogą pojawić się po szczepieniach?
Na świecie podano już kilkaset milionów dawek szczepionek przeciw HPV, są to jedne z najlepiej przebadanych pod względem bezpieczeństwa preparatów szczepionkowych. Najczęstsze działania niepożądane po szczepionce to działania miejscowe: ból w miejscu wstrzyknięcia, zaczerwienienie, obrzęk. Mogą pojawić się też objawy ogólne: zmęczenie, ból głowy i mięśni.
Za każdym razem jednak do szczepienia kwalifikuje lekarz. Podobnie jak w przypadku innych szczepień, ważne jest, by po szczepieniu przez ok. 15-30 min. pozostać w przychodni, by można było udzielić pomocy, jeśli doszłoby np. do reakcji uczuleniowej.
Przeciwwskazaniem do szczepienia jest wystąpienie w przeszłości ciężkiej reakcji alergicznej (w tym anafilaksji) na jakikolwiek składnik szczepionki lub po poprzedniej dawce szczepionki.
Czy zaszczepione kobiety nie będą musiały w przyszłości wykonywać badań cytologicznych?
Szczepionka nie chroni w 100 procentach przed wszystkimi typami HPV, dlatego nadal warto wykonać badania profilaktyczne. Obecnie standardem w programie NFZ dotyczącym profilaktyki raka szyjki macicy jest w Polsce badanie cytologiczne wykonywane u kobiet w wieku 25–59 lat co 3 lata, a co roku w grupach ryzyka (np. w przypadku zakażenia HIV, przyjmowania leków immunosupresyjnych).
Artykuł powstał we współpracy z Narodowym Funduszu Zdrowia