Wczesne wykrywanie raka piersi znacząco zwiększa szanse na skuteczne leczenie i przeżycie pacjentek. Kluczowym elementem w tym procesie jest regularne uczestnictwo kobiet w badaniach przesiewowych. Doświadczenia Słowenii, w szczególności realizacja ich narodowego programu profilaktycznego, dostarczają cennych wskazówek na temat efektywnych strategii zwiększania frekwencji w badaniach profilaktycznych, które mogą znaleźć zastosowanie także w Polsce. Jakie działania powinny zostać podjęte, by to się udało?
Słowenia dała przykład
W Słowenii Program Badań Przesiewowych w kierunku Raka Piersi DORA oferuje bezpłatną mammografię raz na dwa lata dla kobiet objętych słoweńskim systemem ubezpieczenia zdrowotnego, co eliminuje bariery finansowe. Udział w programie jest dobrowolny, ale kobiety otrzymują imienne zaproszenia z wyznaczonym terminem i miejscem badania, wysyłane tradycyjną pocztą. Dzięki wysokim standardom jakości zgodnym z europejskimi wytycznymi oraz regularnemu monitorowaniu efektywności, program ten osiąga wysoki poziom uczestnictwa. W 2021 r. skorzystało z niego 78 proc. uprawnionych kobiet.
– Rak piersi jest nadal jedną z głównych przyczyn zgonów kobiet w Europie, w tym w Polsce, co sprawia, że skuteczne programy badań przesiewowych mają kluczowe znaczenie dla ratowania życia. Mammografia może wykryć raka we wczesnym stadium, gdy szanse na wyleczenie są największe, ale udział w badaniach przesiewowych jest nadal wyzwaniem w wielu krajach. Niepokój, błędne przekonania i brak informacji często powstrzymują kobiety przed podjęciem tego kroku, który może okazać się krytyczny dla ich zdrowia i życia. Jako osoba głęboko zaangażowana w podnoszenie świadomości i promowanie profilaktyki raka piersi u kobiet w Europie i poza nią, postrzegam edukację i dzielenie się informacjami opartymi na dowodach jako klucz do przełamania tych barier. Kobiety muszą wiedzieć, że mammografia jest narzędziem profilaktycznym, a nie czymś zarezerwowanym tylko dla tych, którzy już doświadczają objawów. Jasna i empatyczna komunikacja może pomóc rozwiać obawy i umożliwić kobietom przejęcie odpowiedzialności za swoje zdrowie – mówi Tanja Španić, Przewodnicząca Europa Donna Słowenia.
Lekcja do odrobienia dla Polski
W Polsce program profilaktyki raka piersi od końca 2023 r. skierowany jest do kobiet w wieku 45-74 i finansowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Jednak jego funkcjonowanie różni się od słoweńskiego pod kilkoma kluczowymi względami. Przede wszystkim kobiety muszą zgłaszać się na badania samodzielnie, wysyłania zaproszeń zaprzestano w 2014 r. Po rezygnacji z tej praktyki zaobserwowano spadek zgłaszalności na mammografię z około 44 proc. w 2014 r. do 34 proc. w 2021 r., a obecnie wynosi ona około 31 proc.
Według badań zrealizowanych przez Biostat w 2024 r. z inicjatywy Fundacji OnkoCafe – Razem lepiej, tylko 68 proc. respondentek ocenia dostępność mammografii w swojej okolicy jako dobrą lub bardzo dobrą. Dodatkowo kobiety, jako powód rezygnacji z wykonania badań podają strach przed diagnozą, obawy o ból podczas badania oraz brak świadomości znaczenia profilaktyki. Respondentki zwracały uwagę także na problemy z rejestracją, w tym długi czas oczekiwania na połączenie telefoniczne, brak przypomnienia o badaniu oraz brak aktualnych informacji o dostępnych mammobusach.
Tańszą i szerzej dostępną alternatywę dla listowych zaproszeń mogłyby stanowić zaproszenia SMS-y i powiadomienia w IKP. Ponad 90 proc. dorosłych Polaków posiada telefon komórkowy, a powiadomienia SMS-owe są wykorzystywane już w innych obszarach, takich jak alerty pogodowe.
– W obliczu systematycznego wzrostu zachorowalności na raka piersi oraz wysokich wskaźników umieralności w Polsce, powinniśmy natychmiast przywrócić i wdrożyć metody wspierające profilaktykę. Przykład Słowenii i wyniki naszego badania pokazują wysoką skuteczność zaproszeń w zwiększaniu uczestnictwa kobiet w badaniach mammograficznych. Personalizowane zaproszenia listowne, w formie SMS-a lub powiadomienia z aplikacji IKP to gotowe i skuteczne rozwiązania, które należy wprowadzić „od zaraz”. Ważne jednak, aby były one odpowiednio przygotowane i wskazywały kobietom kolejne kroki, sprawiając, że proces zapisania się na badanie stanie się prosty i intuicyjny. Dobrym rozwiązaniem jest także dołączenie linku do e-rejestracji lub wykazu placówek realizujących program. Takie podejście nie tylko ułatwia dostęp do badań, ale również zwiększa szanse na skuteczną realizację programów profilaktycznych – przekonuje Anna Kupiecka, prezeska Zarządu Fundacji OnkoCafe – Razem Lepiej, wiceprezeska Ogólnopolskiej Federacji Onkologicznej.
– Z mojego doświadczenia wynika, że najlepsze rezultaty przynosi osobiste i bezpośrednie podejście. Kiedy zaproszenie na badanie pochodzi od zaufanego pracownika służby zdrowia, takiego jak lekarz rodzinny, ma ono ogromne znaczenie. Nawet proste przypomnienia SMS-owe są skuteczne – są wygodne, szybkie, a jednocześnie nadal odbierane jako spersonalizowane. Rozszerzenie takich działań, zwłaszcza w obszarach, gdzie dostęp do usług medycznych jest ograniczony, może przynieść realne efekty. Dostępność to kolejny kluczowy element. Mobilne jednostki mammograficzne doskonale sprawdzają się w docieraniu do kobiet w odległych rejonach, ale mogą obsłużyć tylko ograniczoną liczbę osób. Aby żadna kobieta nie została pominięta, musimy inwestować zarówno w mobilne, jak i stacjonarne placówki – podkreśla Španić, ekspertka ze Słowenii.
Czytaj też:
Z tego powodu zmarło w Polsce prawie 100 tys. osób. Mamy najnowszy raport
Profilaktyka raka piersi – o czym pamiętać?
4 lutego obchodziliśmy Światowy Dzień Raka. To okazja, by przypomnieć o znaczeniu profilaktyki raka piersi, obejmującej zarówno działania pierwotne, takie jak zdrowy styl życia, jak i wtórne, czyli badania przesiewowe. Zrównoważony styl życia powinien uwzględniać odpowiednią ilość snu, zbilansowaną dietę, regularną aktywność fizyczną oraz unikanie używek, takich jak alkohol i papierosy.
Profilaktyka raka piersi opiera się na:
- Regularnym samobadaniu piersi, które należy wykonywać co miesiąc.
- Mammografii co dwa lata dla kobiet w wieku 45-74 lat w ramach bezpłatnego programu profilaktyki raka piersi finansowanego przez NFZ.
- Corocznym badaniu palpacyjnym piersi przeprowadzanym przez ginekologa podczas rutynowej wizyty.
- USG piersi, wykonywanym dodatkowo, jeśli zaleci to lekarz.
Jeśli kobieta zauważy jakiekolwiek niepokojące zmiany podczas samobadania, powinna natychmiast umówić się na wizytę u specjalisty. Może to być onkolog, ginekolog lub lekarz pierwszego kontaktu (bez skierowania) bądź chirurg onkologiczny (ze skierowaniem). Szczegółowe informacje na temat profilaktyki dostępne są na stronie kampanii Wylecz raka piersi HER2+.
Doświadczenia Słowenii pokazują, że centralnie koordynowane zaproszenia, rozwój infrastruktury i edukacja społeczna to kluczowe czynniki sukcesu. Adaptacja tych elementów w Polsce mogłaby zwiększyć uczestnictwo kobiet w badaniach profilaktycznych i zwiększyć skuteczność leczenia z uwagi na wczesne wykrycie raka piersi. Usprawnienie programu zwłaszcza poprzez wprowadzenie automatycznych zaproszeń, rozwój mobilnych jednostek diagnostycznych oraz bardziej intensywne działania edukacyjne mogłoby uczynić działania w zakresie profilaktyki raka piersi w Polsce bardziej skutecznymi.
Kampania „Wylecz raka piersi HER2+” powstała z myślą o kobietach z tym podtypem nowotworu, a jej celem jest wsparcie oraz edukacja chorych i ich bliskich. Ważnym aspektem jest także zwiększanie świadomości społecznej w zakresie profilaktyki raka piersi. W ramach inicjatywy uruchomiono stronę wyleczrakapiersi.pl oraz fanpage na Facebooku.
Czytaj też:
Ekspert: Diagnostyka genetyczna w onkologii wreszcie będzie na poziomie Europy