Już makroskopowo widać różnicę: zdrowe płuca mają różowawy kolor, są elastyczne i lekkie. Płuca palacza są szare, ciemne, twarde i cięższe. Zanieczyszczenia smoliste odkładają się w miąższu płucnym i oskrzelach, co z czasem prowadzi do trwałych zmian strukturalnych.
To, co najważniejsze, ujawnia się dopiero w obrazie mikroskopowym – w badaniu histopatologicznym. Dym tytoniowy zawiera ponad 7000 związków chemicznych, z których ponad 70 ma udowodnione działanie rakotwórcze. Ich wpływ na tkanki jest systematyczny i postępujący.
Przewlekły stan zapalny – pierwszy krok do zmian strukturalnych
Nabłonek oddechowy (rzęskowy) palacza jest stale drażniony przez toksyny i cząstki smoliste. W obrazie mikroskopowym obserwuje się:
- nacieki zapalne wokół oskrzeli (głównie neutrofile i makrofagi),
- przekrwienie naczyń,
- obrzęk ścian dróg oddechowych,
- uszkodzenie i utrata rzęsek – co pogarsza oczyszczanie dróg oddechowych.
W efekcie rozwija się przewlekłe zapalenie oskrzeli, a zwiększone wydzielanie śluzu sprzyja infekcjom.
Czytaj też:
Elektroniczne papierosy, woreczki nikotynowe szczególnie im szkodzą. Jest zakaz sprzedaży
Metaplazja płaskonabłonkowa – „zamiana” komórek w mechanizmie obronnym
Pod wpływem długotrwałego drażnienia nabłonek rzęskowy wyściełający oskrzela ulega metaplazji płaskonabłonkowej – przekształca się w nabłonek płaski, bardziej odporny na uszkodzenia, ale gorzej spełniający funkcję transportową i oczyszczającą.
To zmiana odwracalna, ale jednocześnie uznawana za stan przednowotworowy. W preparatach histopatologicznych widać zanik rzęsek i warstwy rzęskowej oraz pojawienie się wielowarstwowego nabłonka płaskiego.
Czytaj też:
Zastępują im słodycze, pomagają rozładować emocje. I – prowadzą do zgonów
Rozedma – mikroskopowe uszkodzenie pęcherzyków płucnych
Rozedma to patologiczne, trwałe poszerzenie przestrzeni powietrznych w płucach z destrukcją ścian pęcherzyków. W obrazie mikroskopowym widoczna jest:
- utrata przegród pęcherzykowych,
- znaczne powiększenie światła pęcherzyków,
- zmniejszenie liczby naczyń włosowatych,
- ograniczenie powierzchni wymiany gazowej.
To zmiany typowe dla przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) – jednej z głównych przyczyn zgonów wśród palaczy.
Dysplazja i carcinoma in situ – zmiany przednowotworowe
Długotrwałe drażnienie mutagenami z dymu tytoniowego prowadzi do nieprawidłowej proliferacji komórek – pojawiają się:
- zaburzenia dojrzewania nabłonka,
- utrata biegunowości komórek,
- zwiększenie liczby mitoz,
- nieregularne jądra i chromatyna.
To obraz dysplazji, która może przejść w raka przedinwazyjnego (carcinoma in situ). Takie zmiany można wykryć mikroskopowo przed pojawieniem się objawów klinicznych – stąd tak ważna jest czujność diagnostyczna.
Czytaj też:
Snus na debacie prezydenckiej? Co zażył jeden z kandydatów?
Zmiany na długo przed pierwszymi objawami klinicznymi
U palaczy najczęściej rozwija się:
- rak płaskonabłonkowy – powstający na bazie metaplazji i dysplazji,
- rak drobnokomórkowy – bardzo agresywny, wysoce złośliwy,
- rak gruczołowy – częstszy u osób niepalących, ale również obecny w tej grupie.
W obrazie histopatologicznym widoczne są nacieki komórek nowotworowych, zaburzenia architektury tkanki, martwica i patologiczne podziały mitotyczne. Często występują też ogniska przerzutów w węzłach chłonnych i narządach odległych.
Mikroskopijne zmiany w płucach palacza zaczynają się na długo przed pierwszymi objawami klinicznymi. Metaplazja, przewlekły stan zapalny, rozedma, dysplazje i nowotwory – wszystkie te procesy zachodzą stopniowo i nieodwracalnie. Jedynym skutecznym sposobem ich zatrzymania jest rzucenie palenia – im wcześniej, tym większe szanse na regenerację nabłonka i zapobieżenie rozwojowi raka płuca.