Jak dieta ketogeniczna wypada w świetle badań naukowych? O diecie keto pisze Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, piórem dr n. med. i n. o zdr. Justyny Malinowskiej. W ocenie ekspertki jej stosowanie wiąże się z ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych.
Dieta ketogeniczna – na czym polega?
Dieta ketogeniczna zakłada największy udział tłuszczu w realizacji zapotrzebowania energetycznego, spożycie białka w normie (około 1 g na kilogram masy ciała) oraz maksymalnie ograniczoną podaż węglowodanów (nawet do 10-15 g dziennie). Z tego powodu w klasycznej wersji diety ketogenicznej tłuszcze mogą wnosić nawet niemal 90 proc. energii.
Dla porównania zalecany przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne udział poszczególnych składników odżywczych w realizacji zapotrzebowania energetycznego jest następujący: około 45 proc. z węglowodanów, 25-40 proc. z tłuszczu oraz 15-20 proc. z białka – pisze ekspertka. Realizacja 45 proc. energii z diety z węglowodanów oznacza przy 2000 kcal spożycie na poziomie 225 g dziennie.
Celem zastosowania diety wysokotłuszczowej jest przestawienie organizmu na czerpanie energii z ketonów, zamiast zwyczajowej glukozy. Organizm potrafi wytwarzać ograniczone ilości glukozy, np. z aminokwasów glukogennych (jednego z rodzajów „cegiełek”, z których zbudowane są białka). Z tego powodu dieta ketogeniczna nie powinna być dietą wysokobiałkową, a często właśnie tak jest przedstawiana w mediach – podkreśla dr Malinowska.
Przypomina, że w zwyczajnych warunkach głównym źródłem energii dla organizmu jest glukoza. Natomiast w sytuacji obniżonej podaży węglowodanów wydzielanie insuliny spada, a zasoby glikogenu z wątroby są zużywane w ciągu 3-4 dni. Zmagazynowana tkanka tłuszczowa staje się wtedy głównym źródłem energii, a uwolnione z niej kwasy tłuszczowe służą za substrat do produkcji ketonów w wątrobie – jest to proces ketozy. Występuje on naturalnie w stanie głodzenia lub po długotrwałym wysiłku fizycznym.
Jakie produkty są zalecane?
Dieta ketogeniczna musi opierać się na produktach wysokotłuszczowych. Mogą to być przede wszystkim produkty będące źródłem nasyconych lub nienasyconych kwasów tłuszczowych:
- masło,
- tłusta śmietana,
- sery (m.in. mascarpone, żółte),
- tłuste mięso (m.in. boczek, kiełbasa),
- oliwie z oliwek,
- tłuste ryby (m.in. łososiu, halibucie),
- orzechy, pestki i nasion
Podaż ryb, owoców morza, innych rodzajów mięsa i jajek jest ograniczona, warzywa i owoce należy spożywać w ograniczonych ilościach, ze względu na węglowodany.
Produkty niezalecane
W diecie ketogenicznej niezalecane są:
- produkty zbożowe (m.in. chleb, płatki zbożowe, kasze),
- ziemniaki,
- niektóre warzywa, np. buraki czy marchew,
- rośliny strączkowe.
Wpływ diety na organizm
Autorka zaznacza, że dieta ketogeniczna na początku XX w. zyskała popularność w leczeniu epilepsji u dzieci. Natomiast w 1970 r. dr Robert Atkins wprowadził zastosowanie diety ketogenicznej w celu uzyskania redukcji masy ciała, głównie ze względu na unikatowy mechanizm zanikania uczucia głodu pod wpływem ketonów.
Jednak stosowanie diety ketogenicznej może wiązać się z niekorzystnymi efektami zdrowotnymi, m.in. zaburzeniami gospodarki lipidowej. Wysokie spożycie odzwierzęcych produktów wiąże się z dużą podażą nasyconych kwasów tłuszczowych, co w efekcie przyczynia się do wzrostu stężenia cholesterolu frakcji LDL we krwi. Jest to parametr związany z wyższym ryzykiem rozwoju chorób układu krążenia.
Dieta ketogeniczna może też, przy długotrwałym stosowaniu, prowadzić do stłuszczenia wątroby, kamicy nerkowej czy niedoborów mikroskładników. Warto też dodać, że nieprawidłowo stosowana dieta ketogeniczna może powodować przyrost masy ciała. Ponadto zaobserwowano, że kobiety stosujące diety niskowęglowodanowe miały o 30 proc. wyższe ryzyko urodzenia niemowlęcia z wadą cewy nerwowej oraz wystąpienia niedoboru kwasu foliowego.
Medyczne wskazania i przeciwwskazania
Dr Malinowska pisze, że lekooporna padaczka u dzieci jest jedną z niewielu chorób, w których dieta ketogeniczna jest wykorzystywana w celach terapeutycznych. Jest też rekomendowana do stosowania u dzieci i dorosłych w leczeniu niektórych zespołów padaczkowych i genetycznych, w tym zespołu Draveta i napadów miokloniczno-atonicznych (zespół Doose’a).
Jednak wprowadzenie diety ketogenicznej u pacjentów cierpiących na padaczkę nie leczy choroby, tylko zmniejsza liczbę napadów. Dlatego pacjenci powinni być zawsze gruntownie przebadani przed wprowadzeniem takiej interwencji. Powinno się też uwzględnić ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, np. skurczów mięśni czy zaparć.
W niektórych przypadkach wysoka podaż tłuszczu może być niebezpieczna dla zdrowia. Przeciwwskazaniami do stosowania diety ketogenicznej mogą być:
- niewydolność wątroby,
- zapalenie trzustki,
- wrodzone zaburzenia metabolizmu tłuszczów,
- pierwotny niedobór karnityny,
- niedobór palmitylotransferazy karnitynowej,
- niedobór translokazy karnityny-acylokarnityny,
- porfiria,
- niedobór kinazy pirogronianowej.
Problem z dietą keto
Jak zauważa ekspertka NCEZ, największym problemem w interpretacji wyników badań naukowych poświęconych diecie ketogenicznej jest fakt, że brakuje spójności w definiowaniu diety ketogenicznej. Trudno jest porównać wpływ na zdrowie klasycznej wersji, wnoszącej niemal 90 proc. energii z diety z tłuszczu, do jej modyfikacji o podwyższonej zawartości białka i węglowodanów. Ponadto czas trwania większości badań jest też bardzo ograniczony i rzadko przekracza 6-24 miesięcy. To wszystko sprawia, że trudno jest ocenić potencjalne skutki zdrowotne stosowania diety ketogenicznej – pozytywne czy negatywne.
Dr Malinowska przytacza metaanalizę 13 badań z udziałem 1415 uczestników, w której stwierdzono, że w grupie pacjentów stosujących dietę ketogeniczną spadek masy ciała na przestrzeni roku był większy tylko o 0,91 kg w porównaniu do grupy na diecie niskotłuszczowej.
Pomimo swojej popularności należy pamiętać, że jest dietą restrykcyjną, eliminującą duże grupy produktów spożywczych – podkreśla ekspertka. Odbiega ona znacząco od zasad zdrowego żywienia dla populacji Polski i aktualnie nie jest dietą rekomendowaną do stosowania przez osoby zdrowe i chore, z wyjątkiem lekoopornej padaczki u dzieci i wybranych chorób neurologicznych. Na podstawie wyników badań trudno jest jednoznacznie stwierdzić, jakie mogą być efekty zdrowotne jej stosowania, zarówno krótko, jak i długoterminowe.
Dieta keto związana jest z ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych. Dlatego nie zaleca się jej stosowania bez nadzoru lekarza lub doświadczonego dietetyka.
Czytaj też:
Jak być wiecznie młodym? Jedna dieta sprzyja temu najbardziejCzytaj też:
Oto najzdrowszy owoc według ekspertów. Jest jednak pewien haczyk