Kobiety w ciąży, które piją alkohol, narażają swoje dzieci na nieuleczalne schorzenia. Najbardziej narażony jest mózg, a najczęściej występującymi problemami u dzieci z FAS są zaburzenia psychiczne, behawioralne, kognitywne i społeczne” – mówi dr n. med. Marzanna Reśko-Zachara, pediatra i neonatolog.
Nawet niewielkie dawki są szkodliwe dla płodu
Spektrum poalkoholowych zaburzeń rozwojowych (FASD – Fetal Alcohol Spectrum Disorders), do których należy FAS, to najbardziej rozpowszechnione w Europie niegenetyczne schorzenia neurorozwojowe, dotykające w Polsce co najmniej 1 na 50 dzieci w wieku 7–9 lat. – Nawet niewielkie dawki alkoholu są szkodliwe dla płodu. Skutkiem spożywania go w ciąży może być przedwczesny poród, a nawet poronienie. Picie w ciąży może również powodować u dziecka niepełnosprawności związane z zachowaniem, uczeniem się, myśleniem oraz rozwojem fizycznym. Płodowy zespół alkoholowy (FAS) to najcięższy obraz płodowego spektrum zaburzeń alkoholowych – mówi dr n. med. Marzanna Reśko-Zachara.
Problem może dotyczyć każdego dziecka
Alkohol w czasie trwania ciąży spożywało co najmniej 7,1 proc. wszystkich kobiet, będących kiedykolwiek w ciąży – i to bez względu na wiek, miejsce zamieszkania czy wykształcenie.
– Wiele osób błędnie zakłada, że poalkoholowe zaburzenia rozwojowe dotyczą wyłącznie rodzin z problemami alkoholowymi. Nic bardziej mylnego – ten problem może dotyczyć każdego dziecka, niezależnie od statusu społecznego jego rodziców. Występuje również w rodzinach, w których spożywa się wyłącznie wysokogatunkowe trunki i nigdy się nie upija. Nie ma bezpiecznej dawki alkoholu w ciąży – podkreśla Bożena Cieślak-Osik, psycholog.
Niedobory, uszkodzenia, wady
Większość dzieci dotkniętych FAS rodzi się ze zbyt niskim wzrostem i masą ciała, które są zauważalne już w łonie matki. Po porodzie noworodki mogą wykazywać charakterystyczne cechy dysmorficzne twarzy. Należą do nich krótkie szpary powiekowe, hiperteloryzm, niedorozwój środkowej części twarzy, zmarszczka nakątna, płaska rynienka nosowo-wargowa, cienka górna warga oraz mała żuchwa. Jednak nie wszystkie dzieci dotknięte FASD wyróżniają się swoim odmiennym wyglądem. – Cechy fizyczne, takie jak niedobór wzrostu czy charakterystyczne rysy twarzy, mogą wskazywać na FAS, jednak objawy płodowego zespołu alkoholowego nie muszą być widoczne od razu po porodzie. Na to schorzenie składają się również trwałe uszkodzenia funkcji i struktur całego organizmu. Najbardziej narażony jest w tym przypadku mózg, a najczęściej występującymi problemami dzieci z FAS są zaburzenia psychiczne, behawioralne, kognitywne i społeczne. U części dzieci z FAS stwierdza się również wady narządów wewnętrznych i dysfunkcje narządów zmysłu. Objawy mogą różnić się u poszczególnych pacjentów, przez co diagnozowanie wymaga wieloaspektowej analizy na podstawie obserwacji objawów klinicznych i przeprowadzonych testów rozwojowych – tłumaczy dr n. med. Marzanna Reśko-Zachara.
Czytaj też:
Czy Polacy mogą żyć dłużej? Eksperci: Musimy pilnie odrobić stracony czas
Uszkodzony mózg, deficyty w rozwoju
Dzieci poddane działaniu alkoholu w najbardziej intensywnym momencie rozwoju, jakim jest okres prenatalny, przez resztę życia często mierzą się z całą gamą problemów i deficytów o różnym nasileniu. – FAS po cichu zabija dziecięcy potencjał, uszkadzając mózg nienarodzonego dziecka. Osoby dotknięte tym problemem zarówno w dzieciństwie, jak i w dorosłym życiu, mogą mieć na przykład obniżony iloraz inteligencji, trudności z rozumieniem związków przyczynowo-skutkowych czy myśleniem hipotetyczno-dedukcyjnym, nie rozumieją pojęć abstrakcyjnych, mają deficyty pamięci oraz uwagi. Występują u nich problemy z nauką, rozumieniem świata czy porządkowaniem informacji. Mimo że problemy wynikające z FAS są nieodwracalne, leczenie może zahamować postępujące zaburzenia rozwoju i pomóc w poradzeniu sobie z problemami emocjonalnymi i poznawczymi – podkreśla Bożena Cieślak-Osik.
Kłopoty z nauką i koncentracją
Dzieci z FAS mogą również do pewnego momentu rozwijać się tak jak rówieśnicy. Zdarza się, że rodzice zauważą problemy na przykład w wieku szkolnym, gdy dziecko znacząco różni się od rówieśników, zaczynają się wtedy problemy z koncentracją, nauką i zachowaniem. – Często rodzice pojawiają się w gabinetach psychologów w związku z problemami z zachowaniem dziecka. Wstępna diagnoza FAS pozwala lekarzom na skierowanie go do odpowiednich specjalistów. Terapia wymaga współpracy całego zespołu: lekarzy, fizjoterapeutów, logopedów, psychologów, a przede wszystkim zaangażowania rodziców. Szybka reakcja i rozpoczęcie procesu terapeutycznego dostosowanego do indywidualnych potrzeb dziecka nie niweluje problemu, ale może poprawić jakość życia – dodaje Bożena Cieślak-Osik.
Czytaj też:
Umiejętności fizjoterapeutów nie są wykorzystywane
Z Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom
Z badań przeprowadzonych na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (obecnie Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom) wynika, że niemal trzy czwarte kobiet spożywa alkohol. Czynniki ryzyka spożywania alkoholu przez kobiety kształtują się w pewnych zakresach inaczej niż u mężczyzn. Przede wszystkim stężenie alkoholu we krwi zależy od ilości wypitego alkoholu i masy ciała.
Kobiety są przeciętnie mniejsze od mężczyzn i mają mniejszą wagę, ale nawet jeśli kobieta waży tyle samo co mężczyzna to po wypiciu identycznej porcji alkoholu jej organizm otrzyma go 40 proc. więcej. Związane jest to z tym, że kobiety mają więcej tkanki tłuszczowej i mniej płynów w organizmie; ta sama ilość alkoholu zostaje rozpuszczona w mniejszej ilości płynów w stosunku do masy całego ciała. Poza tym kobiety mają w żołądku znacznie mniej niż mężczyźni enzymów odpowiedzialnych za metabolizowanie alkoholu, a jednocześnie mają więcej estrogenów, które sprzyjają intensywniejszemu wchłanianiu alkoholu. Organizm kobiety wykazuje mniejszą, niż organizm mężczyzny, zdolność do obrony przed negatywnymi konsekwencjami picia alkoholu. Pijące nadmiernie kobiety są też bardziej narażone na upośledzenie funkcji poznawczych niż nadużywający alkoholu mężczyźni. Ryzykowne spożywanie alkoholu przez kobiety może być przyczyną występowania zaburzeń nastroju, zwłaszcza o charakterze lękowym i depresyjnym.
Picie alkoholu w ciąży
W badaniu sprawdzono, na ile rozpowszechniony jest problem picia alkoholu przez kobiety w ciąży, a także jak wielu lekarzy, w szczególności ginekologów, poruszało ten temat, jak również kwestię picia alkoholu w okresie karmienia piersią, podczas rozmów z pacjentkami.
Do picia alkoholu w czasie ciąży przyznało się 7,1 proc. badanych kobiet będących kiedykolwiek w ciąży. Odsetek ten jest niższy w zestawieniu z wynikami badań zlecanych przez PARPA w 2008 r. (12,1 proc.) oraz w 2005 r. (16,5 proc.). Jest natomiast wyższy niż w badaniach sondażowych zrealizowanych na zlecenie Głównego Inspektoratu Sanitarnego w 2017 r., gdy do spożywania alkoholu w czasie ciąży przyznało się 4,8 proc. badanych.
Częściej kobiety wskazywały, że lekarz/ginekolog w czasie wizyt nie poruszał tematu alkoholu (40,6 proc.), niż że ten temat pojawiał się w trakcie wizyt lekarskich (34,9 proc.). Co czwarta kobieta nie pamiętała, czy temat alkoholu był poruszany podczas wizyty (24,6 proc.).
Co trzecia kobieta przyznała (33,3 proc.), że lekarz zalecał im niespożywanie alkoholu w czasie ciąży. Nieco mniej (26,7 proc.) kobiet wskazało, że lekarz zalecał im abstynencję w czasie karmienia piersią.