W Polsce jak do tej pory nie było zaleceń dotyczących wykonywania badań profilaktycznych u dzieci. Onkolodzy i hematolodzy dziecięcy często apelowali, żeby u dziecka sprawdzić morfologię, ale decyzja, czy i kiedy to zrobić, należy do pediatry. Wykonanie morfologii może być ważne szczególnie w pierwszym roku życia, gdyż w drugim półroczu u dzieci rozwija się często niedokrwistość z niedoboru żelaza, co może mieć wpływ na rozwój ośrodkowego układu nerwowego, a więc również na rozwój intelektualny dziecka. O wykonywanie raz w roku morfologii u dzieci od lat apeluje poseł prof. Alicja Chybicka, hematolog i onkolog dziecięca, ale oficjalnie takich zaleceń nie ma. Podobnie jak wykonywania USG jamy brzusznej, o co również często apelują pediatrzy.
Pediatrzy apelowali też o to, by u dziecka sprawdzić choć raz poziom cholesterolu. W 2024 roku Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji (AOTMiT) pozytywnie zarekomendowała wprowadzenie tego badania jako element bilansu sześciolatków. Teraz czas na decyzję Ministerstwa Zdrowia w tej sprawie.
Badanie cholesterolu u dzieci: dlaczego tak ważne
Już u dzieci może rozwijać się miażdżyca – spowodowana stylem życia i sposobem odżywiania. Pierwsze blaszki miażdżycowe rozwijają się już w pierwszych latach życia. Jednak badanie cholesterolu u dziecka jest ważne również ze względu na możliwość wykrycia hipercholesterolemii rodzinnej, która może występować u dziecka.
– Jest to choroba występująca nie tak rzadko, bo raz na 200-250 osób, czyli tak często jak cukrzyca typu 1. Jeśli hipercholesterolamia rodzinna jest nierozpoznana i nieleczona, może skrócić życie nawet o 30-30 lat, jest często przyczyną zawałów serca i udarów mózgu u młodych ludzi. Wprowadzenie badania lipidogramu u sześciolatków to będzie duży przełom, gdyż jeśli u dziecka rozpoznamy hipercholesterolemię rodziną, to badamy też rodziców i jesteśmy w stanie rozpoznać hipercholesterolemię także u rodzica
– tłumaczy prof. Małgorzata Myśliwiec, kierownik Katedry i Kliniki Pediatrii, Diabetologii i Endokrynologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego i jedna z osób, które od lat walczyły o wprowadzenie badań cholesterolu u dziecka.
Badanie cholesterolu trzeba wykonać u każdego dziecka, niezależnie od tego, czy jest szczupłe, czy ma nadmierną masę ciała: choroba jest uwarunkowana genetycznie, dlatego wysoki cholesterol może występować także u szczupłych dzieci i szczupłych rodziców, również prowadzących zdrowy tryb życia.
To badanie wykonane u dziecka może ocalić życie także rodzica. Statystyki pokazują, że jeżeli choroba jest nierozpoznana i nieleczona, to tylko 50 proc. osób dożywa 60. roku życia, a zalewie 20 proc. – 70. roku życia.
Hipercholesterolemie rodzinne wymagają wczesnego rozpoznania i szybkiego włączenia leczenia, ponieważ objawy chorób sercowo-naczyniowych mogą wystąpić nawet w pierwszych dekadach życia. U małego dziecka początkowo nie włącza się leczenia, ważna jednak jest odpowiednia dieta i aktywność fizyczna oraz monitorowanie cholesterolu.
Wykryć cukrzycę typu 1 zanim pojawią się objawy
W ostatnich latach dokonuje się przewrót w diagnozowaniu cukrzycy typu 1: gdy pojawiają się objawy cukrzycy (wzmożone pragnienie, częste oddawanie moczu, chudnięcie), jest to już trzecie stadium cukrzycy, kiedy ponad 90 procent komórek beta trzustki, produkujących insulinę, jest zniszczonych.
Nowoczesna profilaktyka to dziś rozpoznawanie cukrzycy typu 1 w stadium bezobjawowym: na kilka lat zanim pojawią się objawy choroby. Już wtedy we krwi pojawiają się przeciwciała przeciw komórkom beta trzustki, co świadczy o tym, że układ odpornościowy zaczął zwalczać komórki produkujące insulinę i rozpoczął się proces autoimmunologiczny.
– Wczesne rozpoznawanie cukrzycy typu 1 polega na zbadaniu obecności przeciwciał u dzieci, które nie mają jeszcze objawów choroby. Jeśli wykrywamy dwa przeciwciała skierowane przeciw komórkom produkującym insulinę, to nawet gdy dziecko nie ma jeszcze podwyższonego poziomu glukozy, ma ponad 40 proc. ryzyka rozwinięcia się cukrzycy typu 1 w najbliższych 5 latach
– mówi prof. Agnieszka Szypowska, kierownik Kliniki Diabetologii Dziecięcej i Pediatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.
Takie badania w tym roku raczej nie wejdą do katalogu badań obowiązkowych dzieci, ale już dziś można je bezpłatnie wykonać. Są zalecane u wszystkich dzieci, nie tylko tych, u których są zachorowania na cukrzycę w rodzinie, gdyż ok. 90 proc. dzieci z nowo rozpoznaną cukrzycą typu 1 nie ma w rodzinie krewnych chorych na cukrzycę.
Czytaj też:
Przełom na miarę odkrycia insuliny. Prof. Myśliwiec: To zmienia definicję cukrzycy
Wykrycie cukrzycy typu 1 w okresie przedobjawowym jest ważne, gdyż dzięki wprowadzeniu modyfikacji w sposobie odżywiania (zapobieganie otyłości, dieta z jak najmniejszą ilością produktów przetworzonych, unikanie fast foodów, tłuszczów zwierzęcych) oraz stylu życia (aktywność fizyczna), można oddalić w czasie wystąpienie choroby. Ważne jest też to, że świadomy rodzic szybko dostrzeże pierwsze objawy cukrzycy, dzięki czemu jest możliwe szybkie włączenie leczenia.
Bezpłatne badania wykrywające cukrzycę typu 1 można wykonać m. in. w Klinice Diabetologii Dziecięcej i Pediatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Instytucie Matki i Dziecka w Warszawie (https://bezcukrzycy.com/edent1fi/), a także w województwie podlaskim, gdzie badaniami kieruje prof. Artur Bossowski i Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku oraz Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (https://udsk.pl/prewencyjne-badanie-populacyjne-wczesnego-wykrywania-cukrzycy-typu-1-u-dzieci-w-okresie-bezobjawowym-w-wojewodztwie-podlaskim-informacje/)