WHO szacuje, że zaburzenia psychiczne dotyczą obecnie ponad miliarda osób na świecie, a bez zdecydowanych działań do 2030 r. wzrosną o ponad 20 proc. W Polsce, według badania EZOP I, problemy zdrowia psychicznego ma 25 proc. społeczeństwa. Tymczasem wciąż mierzymy się z niedoborem kadr (ok. 1 psychiatra na 6500 mieszkańców) i ok. 8 mln osób wymagających opieki. Odpowiedzią ma być psychiatria środowiskowa – model oparty na dostępności, ciągłości i pracy zespołów jak najbliżej codziennego życia pacjenta.
CZP od 2018 r.: blisko pacjenta, mniej hospitalizacji
Polski pilotaż Centrów Zdrowia Psychicznego trwa od 2018 r. i czerpie z tradycji sięgającej średniowiecznego Geel w Belgii oraz reformy włoskiej z lat 70. XX w. Założenia są jasne: ograniczanie łóżek szpitalnych i rozwój opieki ambulatoryjnej, dziennej i środowiskowej w mniejszych okręgach. Efekty? Szybsze przyjęcie bez skierowania (punkt zgłoszeniowo–koordynacyjny), mniejsza stygmatyzacja, interpersonalna ciągłość leczenia i realna możliwość zdrowienia we własnym środowisku. Warunkiem powodzenia są jednak odpowiednie finansowanie (dziś ok. 4,5 proc. budżetu ochrony zdrowia vs 6–7 proc. w UE) i włączenie podstawowej opieki zdrowotnej oraz pielęgniarek środowiskowych w wczesne wychwytywanie problemów. Eksperci Kongresu Zdrowia Psychicznego rekomendują osiągnięcie 7 proc. nakładów do 2031 r.
Pierwsze polskie kompendium: jak wdrożyć zmianę
Rangę transformacji podkreśla premiera książki „Psychiatria środowiskowa” pod red. prof. Andrzeja Cechnickiego i prof. Jacka Wciórki (PZWL). To pierwsza tak obszerna monografia polskich autorów – praktyczny drogowskaz dla psychiatrów, psychologów klinicznych, lekarzy POZ, terapeutów, asystentów zdrowienia, samorządowców i dziennikarzy. Autorzy akcentują, że polityka zdrowotna wymaga stabilności, a decyzje powinny uwzględniać głos środowiska: pacjentów, rodzin i zespołów klinicznych. Jak podkreśla w rekomendacji prof. Bogdan de Barbaro, psychiatria środowiskowa jest osadzona nie tylko w medycynie, ale też w antropologii, socjologii i polityce społecznej – jej rdzeniem są troska i szacunek dla osoby.
Wyzwania w neuropsychiatrii dziecięcej
Szczególnie pilna jest poprawa opieki nad dziećmi i młodzieżą: nawet 630 tys. polskich dzieci wymaga specjalistycznej pomocy, a 70 proc. jej nie otrzymuje. Rosną diagnozy ADHD (ok. 64 tys. pacjentów, 83 proc. <18 r.ż.), a w 2024 r. 843 dzieci podjęły próbę samobójczą. Braki kadrowe, długie kolejki i niedobór psychologów w szkołach wymagają systemowych rozwiązań. Wsparciem dla klinicystów jest wydana przez PZWL pozycja „Neuropsychiatria dziecięca. Przypadki kliniczne” pod red. prof. Ilony Kopyty – 12 przypadków opisanych krok po kroku: od pierwszych objawów, przez diagnostykę, terapię, po rozmowę z rodziną. To narzędzie do pracy „tu i teraz” na trudnych skrzyżowaniach neurologii i psychiatrii wieku rozwojowego.
Natręctwa częstsze niż myślimy
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD) dotykają 1–2 proc. populacji (nawet 750 tys. osób w Polsce), a średni czas od pierwszych objawów do rozpoznania wynosi aż 9 lat. OCD oznacza uciążliwe obsesje, lęk i kompulsje, które paraliżują funkcjonowanie zawodowe i rodzinne. W książce „Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne. Od syndromologii do leczenia” dr Maciej Żerdziński łączy 30 lat praktyki klinicznej z nowymi narzędziami – m.in. modelowaniem przypadków z użyciem AI, pokazując potencjał i pułapki tej technologii. To zarazem mapa obszarów wymagających dalszych badań i zmian w diagnostyce, terapii i edukacji.
Zaplecze wiedzy i kompetencji
Najstarsze polskie wydawnictwo lekarskie PZWL od 80 lat wspiera klinicystów – poza wspomnianymi tytułami warto wymienić także pozycję „Psychiatria. Kompendium” pod red. prof. Dominiki Dudek (24 autorów – m.in. prof. Janusz Heitzman, prof. Agata Szulc, prof. Michał Lew-Starowicz).
Wydawnictwo aktywnie uczestniczy też w transformacji cyfrowej, prowadząc warsztaty i szkolenia; najbliższa okazja do rozmowy o „psychiatrii cyfrowej rzeczywistości” to XIX Międzynarodowy Kongres Psychiatria Medforum (12 grudnia).
Czytaj też:
Pomoc dla osób po traumie. Ruszył program pilotażowy dla dorosłych i dzieciCzytaj też:
Polska psychiatria na granicy wydolności. Lekarze wzywają do natychmiastowej reformy systemuCzytaj też:
Miliard mniej na zdrowie psychiczne. Reforma może stanąć w miejscu