Nadmierna masa ciała jest jednym z najpoważniejszych problemów zdrowia publicznego. W Polsce to drugi po paleniu tytoniu czynnik ryzyka rozwoju chorób nowotworowych. Chociaż otyłość najczęściej kojarzymy z cukrzycą typu 2 czy chorobami serca, jej wpływ na procesy nowotworowe jest równie znaczący.
Dlaczego otyłość sprzyja rozwojowi nowotworów?
Tkanka tłuszczowa to nie tylko magazyn energii. To aktywny narząd endokrynny, który produkuje liczne substancje hormonalne i zapalne. Otyłość prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego – a ten sprzyja uszkodzeniom komórkowym, zaburzeniom odporności i procesom proliferacyjnym, które zwiększają ryzyko rozwoju raka.
Dodatkowo otyłość wpływa na:
- zaburzenia gospodarki hormonalnej (wyższy poziom estrogenów po menopauzie zwiększa m.in. ryzyko raka piersi i endometrium),
- insulinooporność i podwyższony poziom insuliny, co może stymulować wzrost komórek nowotworowych,
- dysfunkcje układu odpornościowego, który gorzej kontroluje komórki zmienione nowotworowo.
Efekt? Częstsze występowanie niektórych rodzajów nowotworów u osób z nadwagą i otyłością.
BMI a ryzyko nowotworów – co mówi nauka?
BMI (Body Mass Index) to podstawowy wskaźnik używany do oceny masy ciała.
Według Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem (IARC) nadwaga (BMI 25–29,9 kg/m²) i otyłość (BMI ≥30 kg/m²) zwiększają ryzyko zachorowania na:
- raka okrężnicy,
- gruczolakoraka przełyku,
- raka piersi po menopauzie,
- raka trzonu macicy,
- raka trzustki,
- raka nerki oraz prawdopodobnie raka pęcherza moczowego.
Badania wskazują także, że wysokie BMI może:
- zwiększać prawdopodobieństwo nawrotu choroby nowotworowej,
- zmniejszać skuteczność niektórych terapii,
- zwiększać śmiertelność z powodu nowotworów.
Warto dodać, że BMI nie zawsze mówi prawdę o zawartości tłuszczu – osoby bardzo umięśnione mogą mieć wysoki wynik mimo braku otyłości. Jednak w populacji ogólnej wysokie BMI zwykle oznacza nadmiar tkanki tłuszczowej.
Co jeść, aby zmniejszyć ryzyko rozwoju nowotworów?
Odpowiednia dieta jest kluczowa zarówno w profilaktyce otyłości, jak i nowotworów.
Zdrowy talerz powinien wyglądać następująco:
- ½ talerza: warzywa i owoce (z przewagą warzyw),
- ¼ talerza: źródła białka ryby, chude mięso, jaja, nasiona roślin strączkowych, produkty mleczne,
- ¼ talerza: produkty pełnoziarniste – pieczywo razowe, kasza gryczana, płatki owsiane, brązowy ryż, makaron pełnoziarnisty,
- dodatek: zdrowe tłuszcze roślinne (oliwa z oliwek, olej rzepakowy), orzechy, pestki, nasiona, awokado.
Należy ograniczyć:
- żywność wysokoprzetworzoną,
- fast food, słodycze, słone przekąski,
- wędliny i czerwone mięso,
- sól (do 5 g dziennie),
- alkohol, który dodatkowo zwiększa ryzyko nowotworów.
Jak zacząć zmianę stylu życia?
Podstawą leczenia otyłości jest:
- modyfikacja nawyków żywieniowych,
- zwiększenie aktywności fizycznej.
W niektórych przypadkach lekarz może zaproponować farmakoterapię lub leczenie chirurgiczne.