Jaki jest aktualny stan profilaktyki onkologicznej w Polsce? Nowy raport inicjatywy All.Can Polska wskazuje na braki i rekomenduje zmiany

Według najnowszego raportu KRN w 2022 r. w Polsce zarejestrowano 181 tys. zachorowań na nowotwory oraz 96 tys. zgonów z tego powodu. Nowotwory złośliwe stanowią istotne zagrożenie zdrowotne, społeczne i ekonomiczne dla społeczeństwa, a ich wpływ na zdrowie publiczne wzrasta z roku na rok. Jednocześnie aż 62 proc. Polaków deklaruje, że nigdy nie wykonało żadnego badania profilaktycznego. Temat profilaktyki był zawsze jednym z kluczowych dla All.Can Polska, dlatego wspólnie z ekspertami przygotowany został raport „Profilaktyczne Programy Onkologiczne realizowane w Polsce w latach 2022-2024. Analiza problemu, rekomendacje ekspertów”, który przedstawia aktualny stan profilaktyki onkologicznej w Polsce oraz rekomendacje, które przyczynią się do objęcia 90 proc. populacji kraju programami przesiewowymi w kierunku najczęściej występujących nowotworów. Jest to spójne z zaleceniami Rady Unii Europejskiej z 9 grudnia 2022 roku, mającymi na celu wzmocnienie profilaktyki poprzez wczesne wykrywanie nowotworów.

Dokument zawiera kompleksowe omówienie onkologicznych programów profilaktycznych realizowanych w Polsce, w tym tych, koordynowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia, Ministerstwo Zdrowia oraz jednostki samorządu terytorialnego. Podobne działania podejmowane są też w innych krajach należących do Inicjatwy All.Can International. W projekcie realizowanym przez All.Can International i EFPIA uczestniczą, obok Polski, Hiszpania, Belgia, Rumunia i Szwecja. Współautorami raportu dotyczącego sytuacji w Polsce są: prof. Joanna Chorostowska-Wynimko, prof. Joanna Didkowska, dr Małgorzata Gałązka-Sobotka, Aleksandra Rudnicka i prof. Marcin Czech.

Raport został przygotowany w ramach projektu. W projekcie promocji badań profilaktycznych w onkologii, zgodnych z zaleceniami EU, oprócz Polski, uczestniczą: Hiszpania, Belgia, Rumunia i Szwecja, a każdy z tych krajów realizuje działania adekwatne do wyzwań swojego systemu ochrony zdrowia.

– Profilaktyka jest jednym z priorytetów Polskiej Prezydencji w Radzie UE i musimy podjąć działania, by zmienić niezadowalającą sytuację w obszarze profilaktyki wielu chorób, w tym onkologicznych. Konieczna jest edukacja, koordynacja i monitorowanie. Nie badamy się jako społeczeństwo, 46 proc. Polaków nie potrafi wymienić nazw badań profilaktycznych, ok 1/3 osób nie wie, że badania dostępne są bezpłatnie. Brakuje ogólnokrajowej instytucji odpowiadającej za profilaktykę, działania są rozproszone i przez to nieskuteczne. Dlatego potrzebna jest koordynacja działań oraz edukacja, szeroka, zróżnicowana w zależności od grupy docelowej, oraz aktywne zapraszanie na badania! – mówi Aleksandra Rudnicka, przewodnicząca Prezydium All.Can Polska.

Polacy nie chcą się badać

Jak mówi prof. dr hab. n. med. Joanna Didkowska, Kierownik Zakładu Epidemiologii i Prewencji Pierwotnej Nowotworów i Krajowego Rejestru Nowotworów, Narodowy Instytut Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie, „Ponad 60 proc. Polaków nie chodzi na badania kontrolne. Do tego należy zwracać uwagę na ich jakość, bo wykonanie cytologii w gabinecie prywatnym niestety nie gwarantuje, że badanie zostało wykonane i ocenione prawidłowo”.

– Doświadczenia wielu krajów, np. Finlandii w zakresie raka szyjki macicy czy Republiki Czeskiej w zakresie raka jelita grubego, pozostają standardem do naśladowania. Odpowiednia edukacja zdrowotna i wyrobienie nawyku dbania o swoje zdrowie są, w moim przekonaniu, filarami, które mogą zapewnić odpowiednie uczestnictwo, gwarantujące efekt populacyjny. Raport kładzie nacisk na budowę spójnej platformy, dzięki której możliwa byłaby zarówno rzetelna ocena rzeczywistego udziału w badaniach przesiewowych, jak i populacyjna ocena ich skuteczności. Wydaje mi się, że bez zmian legislacyjnych umożliwiających łączenie danych z różnych instytucji, zadanie to będzie prawie niewykonalne.– pisze w raporcie prof. Joanna Didkowska.

Nowotworem, który w polskiej populacji wymaga szczególnej uwagi, jest rak płuca, nie tylko ze względu na liczbę zachorowań przekraczającą20 tys. rocznie, ale także ze względu na skutki, jakie powoduje ta choroba. U mężczyzn rak płuca stanowi 10 proc. zachorowań na nowotwory, ale już ponad 20 proc. stanowią zgony z jego powodu. W przypadku kobiet to ok.18 proc.

Jak zwróciła uwagę w raporcie prof. dr hab. n. med. Joanna Chorostowska-Wynimko z Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie, „Rocznie rozpoznajemy ok 21 tys. nowych przypadków, niestety ok. 85 proc. z nich diagnozowana jest w późnym stadium, co obniża szanse na efektywne leczenie. W rezultacie umiera rocznie prawie 21 tys. chorych. Badanie przesiewowe w raku płuca – zastosowanie NDTK w ramach programu przesiewowego, pozwala bardzo istotnie obniżyć śmiertelność raka płuca w grupie wysokiego ryzyka. Obecnie w jednym z regionów Polski realizowany jest projekt europejski ››SOLACE – Strengthening the screening of Lung Cancer in Europe‹‹, współfinansowany przez Ministerstwo Zdrowia, któregocelem jest wypracowanie zasad skutecznej implementacji skriningu w kierunku raka płuca w Europie, przy czym nasz kraj jest jednym z najbardziej zaawansowanych w tym zakresie. Należy jednak wskazać na istnienie kilku problemów, które muszą zostać rozwiązane”.

– Kompleksowe podejście do realizacji badań przesiewowych, uwzględniające elementy metodologiczne, jakościowe, organizacyjne, ale również edukacyjne i socjologiczne wydaje się być uniwersalnym rozwiązaniem, które ma szansę poprawić efektywność każdego programu badań przesiewowych – dodaje prof. dr hab. n. med. Joanna Chorostowska-Wynimko, która pełni funkcję koordynatorki merytorycznej w Europie i koordynatorki krajowej projektu „Strengthening the screening of Lung Cancer in Europe” (SOLACE).

– Edukacja zdrowotna i profilaktyka to interwencje o najwyższej efektywności kosztowej w ochronie zdrowia. Szczególnie ważne są działania zorientowane na prewencję chorób cywilizacyjnych, w szczególności nowotworów. Niska zgłaszalność na badania przesiewowe w kierunku chorób nowotworowych wynika z małej świadomości, która jest konsekwencją braku edukacji zdrowotnej, ale także braku dostępu do nowoczesnych systemów informacyjnych. Pomimo istnienia Indywidualnego Konta Pacjenta, nadal obywatele nie mają klarownej wiedzy o obowiązkach w zakresie profilaktyki. Stąd rekomendacja, aby każdy obywatel kwalifikowany do badań profilaktycznych miał wskazany ich zakres i maksymalny termin realizacji w Indywidualnym Planie Profilaktyki umieszczonym w IKP. System powinien przypominać obywatelom, poprzez alerty, o przekroczonych terminach badań i podpowiadać miejsca, w których można wykonać przedmiotowe badania zwraca uwagę w raporcie dr n. ekon. Małgorzata Gałązka-Sobotka, Dziekan Centrum Kształcenia Podyplomowego oraz Dyrektor Instytutu, Zarządzania w Ochronie Zdrowia Uczelni Łazarskiego.

Profilaktyka odgrywa kluczową rolę we wczesnym rozpoznawaniu nowotworów, co ma istotne znaczenie zarówno z perspektywy systemu ochrony zdrowia, jak i ekonomiki zdrowia. Wczesna diagnoza znacząco zwiększa szanse pacjenta na wyleczenie, jednocześnie obniżając koszty terapii. Jak zaznacza prof. n. med. i n. o zdrowiu, dr. hab. n. ekon. Marcin Czech, Prezes Polskiego Towarzystwa Farmakoekonomicznego, Kierownik Zakładu Farmakoekonomiki, Instytut Matki i Dziecka w Warszawie, „Jednym z ważniejszych kroków w kierunku poprawy skuteczności profilaktyki jest koordynacja działań na poziomie ogólnokrajowym, jak również monitorowanie efektów programów profilaktycznych. Wprowadzenie takich działań, jak ogólnopolski rejestr badań przesiewowych czy systematyczna analiza efektywności programów, umożliwi lepszą ocenę ich skuteczności oraz identyfikację obszarów wymagających poprawy. Profilaktyka przynosi także korzyści społeczne w postaci zwiększenia świadomości zdrowotnej, zmniejszenia liczby powikłań oraz zgonów, a także poprawy jakości życia pacjentów. Dzięki skoordynowanym działaniom w ramach Narodowej Strategii Onkologicznej oraz wprowadzeniu nowych badań, takich jak testy HPV-DNA oraz FIT, można zwiększyć liczbę osób objętych badaniami przesiewowymi i poprawić efektywność prewencji”.

Kluczowe wnioski i rekomendacje płynące z raportu All.Can Polska

• Problemy z koordynacją, raportowaniem oraz niskie uczestnictwo w programach profilaktycznych w Polsce wskazują na potrzebę strukturalnych zmian w organizacji badań profilaktycznych.
• Brak centralnego rejestru i jednolitego systemu monitorowania wpływa negatywnie na efektywność profilaktyki onkologicznej w kraju.
• Konieczne jest stworzenie ogólnopolskiego systemu monitoringu badań profilaktycznych, który umożliwi bardziej efektywne zarządzanie danymi oraz lepszą ocenę skuteczności programów.
• Konieczne jest wdrożenie zintegrowanych działań prowadzonych przez centralną instytucję, obejmujących profilaktykę, wczesne wykrywanie oraz edukację.
• Aby wzmocnić profilaktykę onkologiczną, należy zintensyfikować działania w zakresie koordynacji i nadzoru, dostępności i organizacji badań, edukacji i promocji profilaktyki oraz wprowadzać nowe technologie i narzędzia diagnostyczne.