Znamy już laureatów tegorocznej Nagrody Nobla z biologii lub fizjologii oraz chemii. W obu przypadkach naukowcy zostali nagrodzeni za odkrycia, które mogą się przyczynić do tworzenia skuteczniejszych terapii i zmniejszenia liczby chorób. W poniedziałek nagrodę otrzymali Victor Ambros i Gary Ruvkun za odkrycie mikroRNA i jego roli w regulacji genów. Zdaniem specjalistów może to w przyszłości pozwolić modyfikować ilość białka odpowiedzialną za wiele chorób.
Z kolei nagroda w dziedzinie chemii trafia do trójki naukowców. David Baker został nagrodzony za opracowane obliczeniowe białek, a Demis Hassabis i John M. Jumper za przewidywanie struktury białek. Eksperci z Uniwersytetu Warszawskiego zaznaczyli, że lepsza znajomość struktury białek może pozwolić na tworzenie nowych leków i skutecznych terapii.
Sprawą ludzkiego zdrowia i życia zajął się także Venki Ramakrishnan, biofizyk, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii z 2009 r. Na łamach „The Telegraph” pisze, jak nowe technologie mogą pomóc spowolnić procesy starzenia.
Dlaczego się starzejemy?
Ramakrishnan na wstępie wyjaśnia, dlaczego starzejemy się i umieramy. To nic innego jak kumulacja zmian i uszkodzeń cząsteczek w naszych komórkach, a gdy prowadzi to do awarii kluczowych układów czy organów – takich jak mózg, serce lub płuca – skutkiem jest śmierć.
Nasze DNA, czyli nasz materiał genetyczny kumuluje zmiany chemiczne i uszkodzenia, które zmieniają sposób odczytywania naszych genów. „Następnie końce naszych chromosomów kurczą się, co może prowadzić do procesu zwanego starzeniem komórek, który postępuje wraz z wiekiem. Nasze komórki przestają funkcjonować normalnie i zaczynają wydzielać cząsteczki powodujące stany zapalne" – pisze naukowiec. Dalej stwierdza, że proces starzenia się to problem dla komórek macierzystych, które są niezbędne do regeneracji i zastępowania komórek w naszych tkankach – w mięśniach, skórze i tkance łącznej.
Nauka szuka sposobów, aby spowolnić te procesy, sprawić, aby jak najdłuższą część życia spędzić w dobrym zdrowiu. Wiek jest czynnikiem ryzyka wielu chorób, jak cukrzyca typu 2, nowotwory, choroby serca i neurodegeneracyjna. Więc jeżeli odkryjemy, jak spowolnić proces starzenia, to jednocześnie opóźnimy moment pojawienia się tych schorzeń.
Jak opóźnić proces starzenia?
Ramakrishnan wylicza następnie osiągnięcia medycyny, które dają szansę na zmniejszenie ryzyka najgroźniejszych chorób i zwiększają nadzieję na dłuższe życie.
Leki pozwalające zmniejszyć apetyt
Wiele badań przeprowadzonych na zwierzętach wykazało, że osobniki mogące objadać się do woli żyją krócej niż te, które spożywają ilość kalorii wystarczającą do przeżycia. Ograniczenie ilości kalorii korzystnie wpływa na nasz organizm i sprzyja zdrowszemu starzeniu się.
Nie wszyscy mają na tyle silną wolę, aby ograniczyć ilość kalorii. Wsparciem mogą być odpowiednie leki, choćby te podawane pacjentom onkologicznym i po przeszczepach. Środki te mogą powodować jednak skutki uboczne, trzeba więc opracować medykamenty, które nie będą powodować takich konsekwencji.
Krew od młodszych ludzi
Naukowiec zaznacza dalej, że „seria dziwnych eksperymentów pozwoliła odkryć, że połączenie układów krwionośnych starej i młodej myszy korzystnie wpływa na zdrowie starszego zwierzęcia”. Teraz naukowcy szukają odpowiedzi na pytanie, jaki składnik krwi może mieć takie działanie przeciwstarzeniowe. Być może młoda krew jest mniej podatna na stany zapalne lub skuteczniej aktywuje komórki macierzyste, które biorą udział w regeneracji tkanek.
Ramakrishnan zaznacza, że choć to obiecujący obszar działań, to jednak niebezpieczny. Pojawiły się już firmy oferujące przetaczanie krwi od młodych dawców do starszych, to jednak dotychczas nie przeprowadzono żadnych badań klinicznych w tym kierunku.
Pigułki, które niszczą starzejące się komórki
Kiedy organizm wyczuwa, że komórka jest uszkodzona, próbuje ją naprawić. Jeśli to nie działa, komórka może zostać zniszczona (to proces zwany apoptozą) lub „wyłączona” (proces starzenia). Wyłączone komórki jednak cały czas produkują prozapalne cząsteczki. Wraz z wiekiem coraz więcej naszych komórek przechodzi w stan starzenia, a nasza zdolność do ich usuwania pogarsza się.
Eksperymenty na myszach pokazują, że zabijanie komórek starzejących się odwraca niektóre objawy starzenia. To doprowadziło do powstania substancji zwanych senolitykami, które potrafią niszczyć starzejące się komórki. Teraz medycyna próbuje stworzyć środki, które mogą tak oddziaływać na organizm ludzki.
„Choć to obiecujące, to jednak jest na bardzo wczesnym etapie, w dodatku to skomplikowany proces niepozbawiony wady polegającej na niszczeniu także zdrowych komórek lub innych skutkach ubocznych” – zaznacza biofizyk.
Zaprogramowanie komórek, aby cofnęły się w rozwoju
Innym pomysłem jest, aby oszukać komórki w naszym ciele, aby cofnęły się w rozwoju i stały się komórkami macierzystymi, czyli pierwotnymi komórkami mogącymi przekształcić się w inne komórki odpowiadające za wiele procesów. Czyli forma terapii genowej.
Tzw. czynniki Yamanaki (specjalne białka nazwane tak od nazwiska wynalazcy tej metody) mogą sprawić, że dorosłe komórki mogą stać się komórkami macierzystymi. Ramakrishnan pisze, że wyniki badań na zwierzętach okazały się obiecujące, ale wykazały też, że proces może zwiększyć ryzyko zachorowania na raka. Trzeba znaleźć sposób, aby móc to zaaplikować człowiekowi w bezpieczny sposób.
Czytaj też:
WHO: aktywność fizyczna seniorów wydłuża ich życie
Jak możemy żyć dłużej?
Na koniec Venki Ramakrishna podaje sprawdzoną receptę na poprawienie stanu zdrowia, a w konsekwencji zwiększenie szansy na dłuższe życie. Składa się z kilku elementów:
- odpowiednia dieta - zamiast podejścia „jesz ile chcesz” dieta powinna być umiarkowana, z przewagą produktów roślinnych i błonnika, z ograniczeniem do minimum żywności przetworzonej i odpowiednio długą przerwą między ostatnim posiłkiem jednego dnia a pierwszym posiłkiem następnego,
- ćwiczenia – zalecane jest 150 minut tygodniowo umiarkowanej aktywności, którą może być bieganie, jazda na rowerze, pływanie lub ćwiczenia oporowe,
- sen o odpowiedniej długości, bo właśnie w tym czasie dochodzi do wielu procesów regeneracyjnych i relaksacyjnych w naszym ciele,
- unikanie stresu, a to m.in. ograniczenie obsesyjnego myślenia o starzeniu się,
- regularne badania kontrolne, dotyczące m.in. poziomu glukozy, poziomy cholesterolu i ciśnienia krwi.
Jak podkreśla noblista, kombinacja powyższych elementów, choć „banalna”, jest znaczne lepsza od jakichkolwiek środków dostępnych na rynku, nic nie kosztuje i nie niesie ze sobą niekorzystnych skutków ubocznych.
Czytaj też:
Kulejąca profilaktyka zdrowotna w Polsce. Dlaczego tak rzadko kontrolujemy swoje zdrowie?