Fentanyl w ostatnim czasie stał się jednym z najniebezpieczniejszych środków odurzających. To bardzo silny środek przeciwbólowy z grupy opioidów, znacznie mocniejszy niż heroina czy morfina. Przepisywany jest na receptę, m.in. pacjentom onkologicznym.
Coraz więcej ofiar fentanylu
Dane ze Stanów Zjednoczonych czy krajów Europy Zachodniej mówią o coraz większej liczbie ofiar tego środka, zdobywanego nielegalnie lub poza wskazaniem (np. dzięki receptomatom). Szacuje się, że rocznie w USA może powodować nawet 100 tys. zgonów. Coraz częściej też słyszy się ofiarach fentanylu w Polsce.
Dlatego posłanka Maria Koźlakiewicz postanowiła zapytać Ministerstwo Zdrowia o działania prewencyjne w tej sprawie.
„Zwracam się do Pani z prośbą o podjęcie pilnych działań w związku z narastającym problemem zażywania fentanylu w Polsce, który staje się coraz większym zagrożeniem dla zdrowia publicznego, szczególnie w mniejszych miejscowościach” – napisała do minister Izabeli Leszczyny w interpelacji.
Zaznaczyła, że w 2023 r. odnotowano 28 zgonów związanych z używaniem substancji psychoaktywnych, a do połowy obecnego roku liczba wzrosła do 48 przypadków zatruć fentanylem. „W wielu przypadkach fentanyl staje się dostępny przez internetowe recepty, które są wydawane bez odpowiednich konsultacji medycznych, co dodatkowo zwiększa ryzyko jego nadużywania. Transdermalne plastry fentanylu, stosowane w leczeniu bólu przewlekłego, są również często przedmiotem nadużyć, co przyczynia się do licznych zatruć” – podkreśliła.
Wystosowała do minister pytania:
- Jakie działania podejmuje Ministerstwo Zdrowia w celu ograniczenia nielegalnego obrotu fentanylem?
- Czy ministerstwo planuje wdrożenie specjalnych programów edukacyjnych skierowanych do społeczności lokalnych?
- Jakie są plany w zakresie współpracy z innymi resortami, w tym z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych i Administracji, aby skutecznie przeciwdziałać nielegalnej sprzedaży tej substancji oraz ograniczyć jej dostępność?
MZ zapowiada zmiany w wystawianiu recept
W imieniu Ministerstwa Zdrowia odpowiedział wiceszef resortu Wojciech Konieczny. Zapewnił, że w Polsce systematycznie monitorowana jest sytuacja zarówno w zakresie fentanylu jak i wielu innych, nowych substancji psychoaktywnych, które występują na scenie narkotykowej i stanowią zagrożenie dla zdrowia publicznego.
Czytaj też:
E-papierosy uzależniają polską młodzież. Korzysta z nich aż 80 proc. palących uczniów
Jednym z najważniejszych działań jest nowelizacja rozporządzenia Ministerstwa Zdrowia z 2006 r. w sprawie środków odurzających, substancji psychotropowych, prekursorów kategorii 1 i preparatów zawierających te środki lub substancje. Zmiany mają na celu wzmocnienie nadzoru nad preskrypcją substancji kontrolowanych, a tym samym ograniczenia nadmiernej preskrypcji przez tzw. receptomaty oraz w ramach teleporady, a także ograniczenia negatywnych zjawisk społecznych związanych z nadużywaniem tego rodzaju substancji, co „skutkuje uzależnieniami lekowymi, w tym związanymi z koniecznością hospitalizacji lub dalszego leczenia farmakologicznego, co oprócz wskazanych negatywnych następstw zdrowotnych i społecznych, powoduje również zwiększone nakłady publiczne na ochronę zdrowia”.
W wykazie środków odurzających, substancji psychotropowych lub prekursorów kategorii 1, na które wystawienie recepty będzie musiało zostać poprzedzone osobistym zbadaniem pacjenta, znalazły się następujące substancje: fentanyl, morfina, oksykodon oraz konopi ziele innych niż włókniste oraz wyciągi, nalewki farmaceutyczne, a także wszystkie inne wyciągi z konopi innych niż włókniste oraz żywicę konopi.
Konieczny pisze, że w przypadku tych środków wystawienie recepty będzie musiało zostać poprzedzone osobistym zbadaniem pacjenta przez osobę wystawiającą tę receptę (brak możliwości wystawienia jej za pośrednictwem teleporady). Ograniczenie nie będzie miało zastosowania do przypadków, gdy dotyczy to kontynuacji leczenia preparatem, a osobą wystawiającą receptę jest lekarz udzielający świadczeń opieki zdrowotnej w ramach umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu POZ
Projekt, po zebraniu wszystkich uwag w toku uzgodnień, konsultacji publicznych i opiniowania, uzyskał ostateczny kształt i został 8 października skierowany do Rządowego Centrum Legislacji celem rozpatrzenia przez komisję prawniczą. Dodatkowo w dniu 17 czerwca 2024 r. Minister Zdrowia podpisał Zarządzenie dotyczące wprowadzenia obowiązku dla Centrum e-Zdrowia przekazywania ministrowi właściwemu do spraw zdrowia raportu dotyczącego recept na produkty lecznicze zawierające substancje psychotropowe i środki odurzające.
Wiceminister pisze, ze przedstawiciele MZ zostali włączeni w strukturę Międzyresortowy Zespół do spraw leków narkotycznych, powołanego przez Ministerstwo Finansów, Krajową Administrację Skarbową. W skład zespołu weszli również przedstawiciele Komendy Głównej Policji, Prokuratury Krajowej, GISoraz GIF.
Konieczny przypomina też, że organy Państwowej Inspekcji Farmaceutycznej (PIF) sprawują nadzór nad wytwarzaniem i obrotem m.in. środków odurzających i substancji psychotropowych będących w legalnym obrocie, natomiast tam, gdzie mamy do czynienia z nielegalnym wytwarzaniem, przetwarzaniem lub obrotem, właściwe są organy ścigania.
Czytaj też:
Minister zdrowia: Nie stać nas na obniżenie składki zdrowotnej
Jak wygląda profilaktyka w temacie fentanylu?
Konieczny pisze, że podejmowane są systematyczne działania kierowane do grup szczególnie narażonych na podjęcie tych ryzykownych zachowań, jednak takiego samego rodzaju profilaktyki nie należy stosować wobec ogólnej populacji, której problem nie dotyczy. „Działania edukacyjne realizowane w szkołach, czy w grupach osób w niskim stopniu narażonych na kontakt z tymi substancjami nie są rekomendowane, ponieważ spowodować mogą wiele niepożądanych skutków” – wyjaśnia.
Natomiast dostępne informacje na temat zagrożenia, jakie niosą ze sobą opioidy (w tym fentanyl), z których mogą korzystać terapeuci, osoby pracujące z grupami ryzyka, „oceniane są jako wystarczające, choć oczywiście będą aktualizowane przez Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom”.
Działania profilaktyczne są prowadzone przez Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom, a zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia dotyczące opioidów nie wskazują na konieczność tworzenia nowych programów czy działań kampanijnych zwiększających świadomość społeczną.
Współpraca zagraniczna w sprawie narkotyków
Wiceminister wyjaśnia też, że na poziomie międzynarodowym Centralne Biuro Śledcze Policji (CBŚP) oraz Biuro Kryminalne Komendy Głównej Policji działają w ramach platformy Empact, inicjatywy państw członkowskich UE w zakresie bezpieczeństwa „mającej na celu identyfikację, priorytetyzację i przeciwdziałanie zagrożeniom stwarzanym przez zorganizowaną i poważną przestępczość międzynarodową”.
Jednym z głównych celów jest zwalczanie handlu narkotykami syntetycznymi/NSP. Ma się to odbywać poprzez m.in. wspieranie wymiany informacji dotyczących zatruć, znaczących przejęć oraz kluczowych pośredników zaangażowanych w handel syntetycznymi opioidami do i z Europy oraz opracowanie kampanii prewencyjnych podnoszących świadomość w zakresie kwestii szkodliwych skutków zażywania narkotyków syntetycznych
Dodatkowo w działania mające na celu przeciwdziałanie zagrożeniom dla zdrowia publicznego i bezpieczeństwa w Europie i na świecie włączyły się także Stany Zjednoczone.
Czytaj też:
Alkohol w saszetkach. Dr Woronowicz: Kto do tego dopuścił?