Rak jajnika to jeden z najgroźniejszych nowotworów ginekologicznych. Mimo że nie jest najczęściej występującym, to właśnie on odpowiada za największą liczbę zgonów wśród nowotworów narządów rodnych u kobiet. Dzieje się tak głównie dlatego, że wczesne objawy raka jajnika są niespecyficzne lub nie występują wcale, a choroba często rozpoznawana jest dopiero w zaawansowanym stadium.
Dlatego kluczową rolę odgrywają badania przesiewowe i diagnostyczne, które pomagają go wykryć lub wykluczyć – zanim rozwiną się objawy.
1. USG przezpochwowe
To podstawowe i najczęściej stosowane badanie obrazowe w diagnostyce raka jajnika. Pozwala ocenić:
- wielkość, kształt i strukturę jajników,
- obecność torbieli, guzów, przegrody czy zmian litych,
- płyn w jamie otrzewnej (może sugerować rozsiew raka).
Zalety:
- nieinwazyjne, bezpieczne, możliwe do powtarzania,
- dostępne w każdej poradni ginekologicznej.
Ograniczenia:
nie pozwala jednoznacznie odróżnić zmian łagodnych od złośliwych – wymaga dalszej diagnostyki.
2. Badania markerów nowotworowych – CA 125 i HE4
CA 125 (antygen nowotworowy 125)
To najczęściej stosowany marker raka jajnika. Jego poziom bywa podwyższony w raku jajnika, ale również w innych stanach (endometrioza, miesiączka, ciąża, zapalenie miednicy mniejszej).
U ok. 50 proc. kobiet z wczesnym rakiem jajnika poziom CA 125 jest w normie, dlatego nie należy go traktować jako jedynego badania diagnostycznego.
HE4 (Human Epididymis Protein 4)
Nowocześniejszy marker o wyższej swoistości – rzadziej ulega podwyższeniu w stanach niezwiązanych z rakiem. Często stosowany łącznie z CA 125.
3. Wskaźnik ROMA (Risk of Ovarian Malignancy Algorithm)
To algorytm oceniający ryzyko złośliwości zmiany jajnika na podstawie stężenia CA 125 i HE4 oraz statusu menopauzalnego pacjentki.
ROMA obliczany jest automatycznie przez laboratoria i dzieli wynik na niski lub wysoki poziom ryzyka raka jajnika.
4. Rezonans magnetyczny (MRI) lub tomografia komputerowa (TK)
Wykonywane w przypadku podejrzenia zmiany złośliwej – pozwalają dokładnie ocenić rozległość guza, obecność przerzutów oraz planować dalsze leczenie (np. zabieg operacyjny).
5. Badania genetyczne – BRCA1, BRCA2, inne mutacje
Nosicielki mutacji w genach BRCA1 i BRCA2 są znacznie bardziej narażone na rozwój raka jajnika i piersi.
Dla kogo?
Kobiety z rodzinnym występowaniem raka jajnika lub piersi,
Kobiety z zachorowaniem na raka jajnika przed 50. rokiem życia,
Nosicielki mutacji w rodzinie.
W przypadku dodatniego wyniku badania genetycznego można rozważyć:
- intensywny nadzór ginekologiczny,
- profilaktyczne usunięcie jajników i jajowodów.
Czytaj też:
Rak jajnika bywa mylony z problemami gastrycznymi. Ważna jest czujność
Kto powinien regularnie się badać?
Mimo że nie ma obecnie skutecznego programu przesiewowego dla całej populacji kobiet (takiego jak w przypadku cytologii), kobiety z grupy ryzyka powinny podlegać regularnej kontroli ginekologicznej.
Grupa ryzyka to m. in.:
- nosicielki mutacji BRCA,
- kobiety z obciążonym wywiadem rodzinnym,
- kobiety po 50. roku życia,
- kobiety z niepłodnością lub bezdzietnością.
Wczesne wykrycie raka jajnika znacznie zwiększa szanse na przeżycie. Choć nie ma jednego badania, które daje stuprocentową pewność, połączenie USG przezpochwowego, markerów CA 125 i HE4 oraz badania genetycznego BRCA1/2 pozwala skutecznie ocenić ryzyko i podjąć właściwe kroki diagnostyczne.
Warto pamiętać: niepokojące objawy, takie jak wzdęcia, uczucie pełności w brzuchu, bóle miednicy, częste oddawanie moczu czy nagłe powiększenie obwodu brzucha, nigdy nie powinny być ignorowane – zwłaszcza u kobiet po menopauzie.
Czytaj też:
Nowe szanse dla pacjentów onkologicznych. Nowoczesne terapie dla kobiet i mężczyzn